Historie: De Kwetterij (Kwetterie)

Het woord ‘Kwetterie’ dook ineens op in de kranten omdat het nieuwe wijkcentrum in de uitvindersbuurt deze naam zou moeten krijgen. Er brak grote verontwaardiging uit want in de volksmond zou de Kwetterie niet als positief bekend staan, maar waar lag de buurt en waar komt het woord vandaan?

De Kwetterie (Kwetterij, quetterie) als wijk

Allereerst wordt de Kwetterij wordt op oude kaarten separaat vermeld. (Historische Atlassen van Brabant uit 1837 en 1897) En volgens het Tilburgse adressenboekje uit 1879 viel het onder wijk A (Oerle en Broekhoven)

De naam ‘De Kwetterie’ komt ook voor op een plattegrond uit 1760 )

Waar komt de weerstand vandaan?

Misschien ligt de oorsprong van de weerstand in de mythe van de vrijgevochten volksbuurt, zoals die wordt verpersoonlijkt door Berry van den Bebber (Ferry van de Zaande), wel in de geschiedenis van de Varkensmarkt, het begin van de Veestraat. De Varkensmarkt is ruim tweehonderd jaar geleden ontstaan als een illegale veemarkt, naast de officiële veemarkt op de Heuvel, met de bedoeling om de Franse bezetter te ontlopen. Er hebben in deze buurt door de jaren heen  nogal wat notoire smokkelaars gewoond.

Lees hier wat Achtergronden van de Veestraat

Wat betekent het woord kwetter eigenlijk.?

Kwetteren staat nu volgens Van Dale voor: 1 (van vogels) een druk, schetterend geluid maken 2 druk praten.  Ook historische woordenboeken hechten veel betekenis aan het geluid van vogels en van vrouwen. Ook het beurs maken van pruimen komt in de betekenis voor. De Kwetterie eindigt bij de Varkensmarkt; misschien was de weg zo hobbelig dat al het fruit gekwettert raakte bij aankomst op de markt (Varkensmarkt)
Een andere mogelijke betekenis is ook wat het Tilburgse dialect wel omschrijft als een Kwèèk. Een vrouw die niet op haar mondje is gevallen en in stevige taal haar mannetje staat.

Nu was het gebied dat aan de kwetterie wordt toegeschreven een nogal bos of struikrijk gebied, tussen akkers. Het is ook mogelijk  dat hele grote groepen mussen, vinken of zwaluwen massaal dit gebied bezochten en een hoop gekwetter veroorzaakte waardoor het de naam kwetterie kreeg. Ook het feit dat dit gebied op een hoogte ligt, hoger dan de rest van de omgeving doet vermoeden dat de vogelbetekenis de belangrijkste zou kunnen zijn.

Wanneer duikt de naam op?

Op de kaart van D. Zijnen uit 1760 staat  de naam Kwetterie, wat blijkbaar hetzelfde als Hoocht moet zijn want in het boekje de Verdeeling van de Tienden uit 1778 staat de Hoogt of Quetterye. Op de kadasterkaart van 1832 is De Hoogte het gebied dat omsloten wordt door de huidige straten: Voltstraat, Bisschop Zwijsenstraat, Veestraat en Oerlesestraat. In 1900 wordt door de gemeenteraad de straat officieel vastgesteld:  Van de Varkensmarkt zuidwaarts tot Hoogte-Dwarsstraat. In de volksmond is de Hoogtestraat bekend onder de naam Poepsteeg.  (Link naar geheugen van Tilburg)

Dus voor 1760 moet de Hoochstraat ook de benamening kwetterie hebben gekregen.

En dan is er nog onduidelijkheid op landkaarten.

Op de historische atlassen 1834-1900 van de provincie Noord Brabant wordt de kwetterij op een plaats afgebeeld die foutief is. Waar de naam staat, had de naam Sevenhoek moeten staan, De Sevenhoekstraat op de gelijknamige plaats staaft deze bewering evenals de kaarten van de stad zelf.  Historisch gezien ligt de Kwetterie dus aan het eind van de Veestraat en Kwetteriestraat net ten zuiden van het huidige Stadspark. Zeg maar aan het einde van de Oudedijk.  Hoe konden de kaartenmakers zich hierin vergissen ? Gebaseerd op onjuiste informatie ? Niet precies de exacte locatie van de Kwetterij kunnen vinden ?

Als u meer licht in deze geschiedenis kunt brengen, bent u van harte welkom om op dit artikel te reageren.

Link naar archief voor Straatnaam

Link naar historisch woordenboek