De massamedia, dat zijn wij

Een referendum in Nederland, demonstraties in Frankrijk, rellen in Macedonië, vluchtelingen, bombardementen, een aardbeving in Japan, een nieuw restaurant in de stad en een failliete warenhuisketen hebben één ding met elkaar gemeen. We weten ervan omdat de media ons op de hoogte brengen.

Een open deur? Deels wel, maar deels ook niet. Bijvoorbeeld, de demonstraties in Frankrijk in ongeveer 60 grote en kleine steden zijn al aan de gang sinds 31 maart onder de naam Nuit Debout. Begonnen uit protest tegen het verlengen van de werkweek van 35 uur naar 48 uur, maar inmiddels is dit uitgegroeid tot een protest tegen het neo-liberale beleid van de van huis uit socialistische premier Francois Hollande. Maar pas nadat deze demonstraties ruim een week aan de gang waren, en veel mensen op sociale media verontwaardigd waren dat hieraan in Nederland nauwelijks aandacht werd besteed, publiceerden de gevestigde massamedia in Nederland hier over.

Het grote nadeel van massamediabedrijven, waartoe ook de NOS, de Nederlandse omroepen en kranten toe behoren, is dat zij door hun macht kunnen bepalen wat mensen te weten komen, wat mensen geloven, denken en welke mening ze zich vormen… en ook: wat vooral niet.

En hiermee wil ik dus niet de plaatselijke journalisten aanvallen die hun uiterste best doen om via de regiokrant de mensen te informeren over plaatselijk nieuws. Wel zet ik een kanttekening bij het bedrijf De Persgroep waartoe zij behoren, net als veel andere regionale en landelijke kranten, maar ook radio- en televisiezenders in Nederland en België. Want een groot bedrijf als dit (en ik noem De Persgroep hier slechts als voorbeeld) heeft de macht om niet alleen nieuws in de wereld te brengen, maar ook om mensen te manipuleren door middel van propaganda.

Propaganda, dat gebeurt hier niet? Een voorbeeld van afgelopen week.

President Putin hield donderdag 14 april een ‘Q&A’, een vraag-en-antwoordsessie waarin gewone burgers vragen mochten stellen. Deze sessie duurde bijna vier uur, waaruit Vara’s praatprogramma-presentator Jeroen Pauw een stukje had geknipt. – In het filmpje hier onder is eerst het fragment te zien, waarin zodanig is geknipt dat het overkomt alsof Putin een vreselijk beschamend antwoord geeft op de vraag van een meisje van 12 jaar. Vervolgens de ongeknipte versie van het antwoord, dat een heel andere indruk geeft.

Op de uitzending van donderdag 14 april kwamen echter zoveel boze reacties van kijkers dat daags erna gerectificeerd moest worden. Op de website van het Vara-programma Pauw staat het als volgt: “In onze uitzending van gisteren is door ons een pijnlijke fout gemaakt. Op de vraag wie hij van de twee als drenkeling zou redden, Porosjenko of Erdogan, lieten we Poetin zien die antwoordde dat ”wie besloten heeft te willen verdrinken toch niet meer te redden is”. In werkelijkheid was dat slechts de helft van zijn antwoord. Hierna ging hij verder met: “Maar we staan natuurlijk klaar om de helpende hand toe te steken, een hand van vriendschap aan al onze partners, als ze daar voor open staan”. We hebben slechts de helft van z’n antwoord laten zien, dat had nooit mogen gebeuren. Vanavond in ons programma zullen we dat recht zetten.”

Dit voorbeeld laat zien op welke manier massamedia de macht hebben om mensen te manipuleren, een denkrichting op te sturen. Een president van een land waar je tegen moet zijn kun je iets lelijks laten zeggen, zodat de publieke opinie wordt gestuurd en de mensen die dit hebben gezien gaan denken: “Enge vent, die moeten we niet.” Dit voorbeeld toont echter óók aan, dat de gevestigde massamedia niet meer perse het monopolie hebben.

De behoefte aan nieuws en achtergronden die meerdere kanten van een verhaal laten zien, en niet eenzijdig of gekleurd, is ongekend groot en ondertussen voorzien de gevestigde massamedia steeds minder in die behoefte. Mensen zoeken daarom zelf hun informatie en delen die met elkaar. Dat is mooi, maar hierin schuilt ook een gevaar.

Weer een voorbeeld. De foto hiernaast werd vrijdagavond op Facebook gedeeld en wekte veel verontwaardiging. Een plein met heel veel mensen en de tekst “En ik keek met tranen in mijn ogen…. terwijl de wereld ‘Berned’. Er onder de tekst van degene die het gedeeld had: “No this is no rock concert this a Bernie Sanders rally in New York ..No news media covered” – “Nee dit is geen rock concert, dit is een Bernie Sanders bijeenkomst in New York ..Geen media die hiervan verslag doen.”

Het is echter niet moeilijk om te achterhalen of een foto zoals deze wel echt is, of nep. Het enige wat je hoeft te doen is de link van een foto kopiëren en die plakken in de afbeeldingen-zoekmachine van Google, en klikken op het camera-icoontje. Google zoekt in een paar seconden alle foto’s die op de gezochte foto lijken.

Het resultaat: de foto bleek gemaakt te zijn op 11 januari 2015 in Parijs tijdens een bijeenkomst na de aanslag op de tijdschriftenmakers van Charlie Hebdo en oorspronkelijk gepubliceerd te zijn op de Spaanse website ABC Internacional.

Het gevaar zit er in, dat mensen klakkeloos publicaties overnemen en gaan delen, zonder zich af te vragen of het wel klopt. Het controleren of informatie klopt is bij uitstek een journalistieke taak, waarvan je ‘als gewone burger’ mag verwachten dat media dit goed doen. Maar wie echter het vertrouwen in de media verloren is – op het moment is dat voor 50% van de mensen in Nederland het geval volgens onderzoek van vakblad Villamedia – en zelf informatie gaat zoeken én delen, heeft daardoor ook zelf een verantwoordelijkheid om de juistheid te controleren.

Wie niet goed oplet en daardoor zelf een publicatie deelt en verspreidt die niet klopt, draagt zelf bij aan de onbetrouwbaarheid van de media, want in ons internettijdperk zijn wij allemaal de media. En daardoor ook aan propaganda, aan het misleiden van mensen en het manipuleren van de publieke opinie. Deze verantwoordelijk ligt op elke persoon die een artikel deelt via Facebook, Twitter et cetera.

Want de massamedia, dat zijn wij zelf.