Jos Donders: Architect te Tilburg

De architect Josephus Jacobus Donders (Tilburg, 7 april 1867-Tilburg, 19 december 1960) stamde van vaderszijde uit een oer-Tilburgse familie van timmerlieden, terwijl zijn directe voorouders van moederszijde (Van Rijen) houtzagers waren. Twee beroepen, die allebei met bouwen te maken hebben.  Jos  werd aannemer/tekenaar, maar kreeg de kans een opleiding aan de academie te Brussel te volgen, waardoor hij zich volwaardig architect kon noemen. Hij gaf ook tekenles aan de Burgeravondschool in zijn geboortestad en verwierf in 1891 een medaille voor bouwkundig tekenen. Aanvankelijk werkte hij in traditionele eclectische trend en ontwierp meestal woonhuizen. Zijn oudste bekende ontwerp is een winkel/woonhuis in de Stationsstraat uit 1899.  Bij een woonhuis uit 1907, in de Nieuwlandstraat op de hoek van de Vincentiusstraat, duikt voor het eerst in zijn werk Art Nouveaux /jugendstil-elementen op.

Een jaar later ontwierp hij in dezelfde stijl twee naast elkaar gelegen maar toch heel verschillende panden aan de Heuvel (102 en 104) en in 1909 een van de opvallende hoge panden aan de noordzijde van de huidige Oude Markt (Heuvelstraat 113) en in 1910 de vroegere boekhandel van Bergmans op de hoek van de Langestraat (Heuvelstraat 109). (de hoogte van de panden werd bepaald door ruimtegebrek vanwege een hoge grondprijs)

Ook aan het Wilhelminapark wordt in dezelfde stijl ontworpen: in 1911 het woonhuis van de familie Pessers-Daniels (13-13a)  en in 1912 café ‘De Rode Haan’(42-42a).

Daar bouwde  hij in 1913 ook zijn bekendste Jugendstilwerk: het monumentale complex van de  Cooperatieve Tilburgsche Melkinrichting  (C.T.M.)

Vanaf dan  duiken regelmatig art-decovormen in zijn bouwstijl op. We zagen dat al bij de twee markante panden met ronde geveltoppen aan de Piusstraat 26 (1915) en in sterkere mate  bij het voogdijgesticht ‘Huize Nazareth’ (1916).

Hij liett zich in de jaren daarna ook  inspireren door vooraanstaande architecten van de Amsterdamse en Delftse School. Dit zie je bijvoorbeeld terug bij de villa’s aan de Goirkestraat 85 (1922), de  Tivolistraat 4 (1925) en zijn ontwerp in 1924 van de kerk van de H. Familie (Broekhoven II, afgebroken in 1974).

Zijn expressionistische bouwwerk kun je het Sint Theresialyceum (thans Jozef-Mavo) noemen, met zijn opvallende, sculpturale voorgevel aan de Oude Dijk. Dit ontwerpt stamt  uit 1931. De ontworpen woonhuizen in ‘Zorgvlied’(1933-1937) vertonen daarna enigszins rustieke en robuuste vormen.

Deze nieuwe stijl van bouwen vindt zijn hoogtepunt in 1937 bij twee door Donders ontworpen winkelpanden op markante punten in de stad: de winkel van Hamers-van Hoof (nu snackbar Febo) op de hoek van de Heuvelstraat en het Stadhuisplein en die van Bogaers op de hoek van de Noordstraat en de Fabriekstraat.

Het laatste werk van Jos Donders is de bouw van de winkel van zijn dochter en schoonzoon in Hilvarenbeek uit 1939. In de veertig jaar van activiteit als architect heeft Jos. Donders een zeer groot en gevarieerd oeuvre nagelaten in met name zijn geboortestad Tilburg.

Voornaamste bronnen:
Op de website van Wout van Bommel is een uitgebreid genealogisch en biografisch hoofdstuk gewijd aan zijn grootvader Jos. Donders. Daar is ook een oeuvrecatalogus in verre staat van opbouw.
J.P.W.A. van Dijk m.m.v. H.A.C.J. van Alphen, Tilburg, architectuur en stedenbouw in de gemeente Tilburg 1850-1940 (Zwolle, 2001)

Meer detaillering over het werk van Jos Donders.

Werken:

Aartestraat, Jan 16-18 [1915], 72 [1910], 82, 84 [1909]
Alleenhoudesstraat 2d [1914], 92 [1913]
Annaplein, Sint 21 [1933]
Antoniusstraat 38 [1902]
Backstraat, Schout 1-25 [1934]
Bergmansstraat, P.F., 1 [1931]
Besterdring 50-52 [1911], 70-82 [1911], 96-102 [1906]
Boomstraat 100-112 [1909]
Bosscheweg 157 [1913], 333 [1915], 335 [1925],402 [1913]: zie Spoorlaan 54
Bredaseweg 9 [1916], 35 [1916], 42-44 [1916], 50-52 [1902], 182 [1918], 251 [1914], 485 [1908], 492 [1907]
Broekhovenseweg 159 [1924], 166 [1928]
Burgerijpad 10 [1908]
Capucijnenstraat 1-3 [1907], 43 en 49 [1912], 45-47 [1907], 51-53 [1905], 55 [1906], 128-130 [1906]
Ceciliastraat, Sint 21 [1903]
Damsstraat, Burgemeester 25 [1934]
Dijksterhuisstraat 53 [1917]
Dondersstraat, Pater 16 [1923]
Dondersstraat, Prof. 12 [1929]
Dongenseweg 16-20 [1911], 90-96 [1915]
Elzenstraat 51 [1912], 89c [1919]
Emmastraat 77 [1933]
Enschotsestraat 153-155 [1926]
Enthovenseweg 1 [1913]
Fabriekstraat 22 [1906]
Gasthuisring 59 [1916], 65-67 [1898]
Goirkestraat 9 [1909], 27 [1911], 38-40 [1905], 64 [1912], 85 [1922], 87 [1915], 157 [1920], 166 [1907], 168 [1908]
Goudenregenstraat 2-4 [1903], 6-8 [1906], 29-37 [1910]
Hasseltstraat 199-201 [1908], 204 [1929], 261-263 [1910]
Heuvel 9 [1913], 22 [1913], 46 [1915]
Heuvelring 102, 104 [1908], 224 [1913]
Heuvelstraat 21-21A [1910], 23-23A [1934], 42a [1919], 49 [1920], 50 [1937], 74 [1911], 77 [1907], 97, [1913], 101 [1912], 104 [1912], 113 [1909]
Hoefakkerstraat 70-72 [1908]
Hoefstraat 196-198 [1914]
Hoevenseweg 2 [1921], 72 [1904]
Hoogtedwarsstraat 9 [1912]
Hoogvenschestraat 147-151 [1909], 178 [1910]
Houtstraat 102-104 [1925]
Janssenstraat, Burgemeester  7, 8, 9, 10 [1936]
Josephstraat, Sint 38 [1902], 73 [1906], 89-91 [1908], 110-112 [1912], 124 [1912]
Kloosterstraat 22 [1931]
Koestraat 18 [1911], 114 – 118 [1906]
Koningshoeven 3-5 [1905], 7-9 [1914], 83-87 [1933]
Korvelplein 8 [1910]
Korvelseweg 86 [1907], 95-99 [1931], 116 [1916]
Kuiperstraat 31 [1915]
Lancierstraat 42 [1912], 52 [1910], 58-62 [1910], 64-68 [1908]
Lange Nieuwstraat 242-244 [1902]
Lange Schijfstraat 101-105, [1909]
Langestraat 5 [1904], 9 [1919], 47-49 [1929], 55-57 [1909], 63-65 [1912], 67 [1910], 70 [1912]
Leharstraat 147-149 [1909]
Lourdesplein 10 [1921]
Magazijnstraat 13-19 [1911], 21 [1913]
Markt 10 [1919]
Meursstraat, Burgemeester van 24, 26, 28, 30, 35, 37 [1936], 39-43 [1937]
Molenstraat 83-85 [1907]
Molenbochtstraat 12 [1926]
Nazarethstraat 1 [1925], 18-48 [1916]
Nieuwlandstraat 17 [1921], 42 [1913]
Nieuwstraat 37-39 [1912]
Nijverstraat 127-129 [1909], 131-133 [1908], 164-166 [1906]
Noordbesterdstraat [1911]
Noordhoekring (nr ?) [1905], 29 [1909],
Noordstraat 3 [1916], 24a-b [1911], 32-34 [1909], 47 [1921], 50 [1923], 79, 79A, 79B [1937], 88-92 [1903], 91A-95 [1914], 94 [1903], 96 [1903]
NS plein 38 [1905]
Oisterwijksebaan 1-3 [1919], 159-163 [1912]
Oude Dijk 9 [1931]
Oude Goirleseweg 161 [1936]
Oude Hilvarenbeekseweg 38 [1912]
Oude Langstraat 66 [1905]
Oude Lind 26 [1910], 28-30 [1920], 32 [1913]
Pieckstraat, Nicolaas 13-15 [1908]
Piushaven 20 [1933]
Piusplein 47-48 [1911], 55 [1913], 59 [1933], 61 [1913]
Piusstraat 26 h-m [1915], 37 [1925], 82, 86-90 [1914]
Poststraat 10, 12, 14 en 16 [1909], 40 [1927], 42 [1909], 44 [1917], 54 [1913]
Rauppstraat, Burgemeester 16 [1937]
Roijstraat, Schout de  14-26 [1934]
Schans, De 32 [1911]
Schoolstraat 24-28 [1907]
Schouwburgring 200 [1906]
Smidspad 49 [1911]
Spoordijk 76 [1919]
Spoorlaan 19 [1912], 54 [1913], 94 hoek Karrestraat [1928], 114 [1908]
Stationsstraat 27 [1899], 49 en 49a [1903]
Suijsstraat, Burgemeester 66-70 [1934]
Swietenstraat, Gerard van 60 [1928]
Telefoonstraat 8 en 10 [1905], 18-20 [1906], 32 [1916]
Telegraafstraat 38, [1910]
Telexstraat 31 [1908]: zie Tuinstraat 49 [1906]
Tivolistraat 4 [1925], 10-14 [1933], 23-27 [1902], 43-45 [1909]
Tuinstraat 49 [1906], 51-53 [1906], 56 [1904], 114-116 [1899]
Utrechtsestraat 23-25 [1912]
Varkensmarkt 15 [1907]
Vechelstraat, Leonard van [1908?]
Veemarktstraat 1 [1908], 8-10 [1912], 19 [1913], 33 [1924]
Vincentiuspad 2 [1907], 4-18 [1907}
Wilhelminapark 13-13A [1911], 42-42A [1912], 63-63A [1913], 78-79 [1910]
Willebrordplein, Sint  1 [1923], 4 [1931]
Willem II straat 4 [1906], 45 [1912], 49 [1919], 62 [1920]
Zomerstraat 37 [1920], 38 [1924]
Zwijsenstraat, Bisschop 14 [1914], 66 [1915], 83, 83a [1913], 88 [1916]

Oudere berichten in dezelfde categorie:

Kapel Peerke Donders bestaat 100 jaar Tilburgse straatnamen 2.0 Herplaatsing reële optie Peerke Donders’ beeld blijft staan