Het leek wel winter de afgelopen dagen. Zowel gisteren als vandaag was het waterkoud. Om het winterbeeld compleet te maken viel vandaag de eerste sneeuw van het seizoen. Het was dan wel natte sneeuw, maar goed genoeg om in Vaals het landschap wit te kleuren.
Natte sneeuw viel onder meer ook in Groesbeek, Kerkrade, Vijlen en Nederweert. Voor De Bilt is de vroegste sneeuwdatum in het seizoen 13 oktober 1975, veertig jaar geleden dus. Toen viel op veel plaatsen enkele centimeters sneeuw. Ook op 18 oktober 1973 en op 24 oktober 2003 viel hier een dun laagje sneeuw.
Daarnaast is het bijzonder koud voor oktober. In de zuidoostelijke helft van Nederland kwam de temperatuur afgelopen dinsdag op veel plaatsen niet hoger dan 5 á 6 graden.
Ell in Limburg noteerde op 13 oktober de eerste vorst van dit najaar met een minimumtemperatuur van -0,1°C. Aan de grond vroor het nog harder met in Eindhoven de laagste kwikstand: -4,3°C. Gisteren werd het dagrecord voor 13 oktober geëvenaard. In Hupsel werd het maximaal 4,8°C; evenveel als in 1975 in Eelde.
In Brabant was het de koudste 13 oktober ooit gemeten met op veel plekken maar 5 tot 6 graden. In Berkel-Enschot werd het 5,2°C, Volkel en Eindhoven noteerde ieder 5,0°C als maximum. Bij dat laatste station sneuvelde het oude record van 5,7°C uit 1975. Ook in het westen van de provincie was het koud. In Gilze-Rijen stond het record van 13 oktober op 9,4°C, gemeten in 1973. Dinsdag werd het daar 6,0°C. Het KNMI noteerde een temperatuur van 5,9°C en daarmee werd het record van 1975 met 5,3°C niet gebroken. Voor het gevoel was het allemaal nog kouder. In Tilburg lag de gevoelstemperatuur rond het middaguur zelfs onder het vriespunt met -0,4°C.
Vandaag begon koud met in Deelen lichte vorst van -0,4°C. Het was de enige plek waar het overigens had gevroren. Het werd op deze 14e oktober de koudste dag van de week met in Limburg de laagste middagtemperaturen. In Arcen werd het 4,2°C, Ell 4,1°C en in Maastricht zag men het niet warmer worden dan 4,0°C. Alle datumrecords van deze stations gingen eraan.
Zo stond het vorige record van Maastricht op deze dag op 7,1°C gerealiseerd in 1971. Op 14 oktober is niet eerder op een officieel Nederlands weerstation zo’n laag maximum gemeten. Het oude dagrecord stond op 5,0°C, gemeten in Nieuw Beerta in 2002. De temperatuur van 4,0°C werd zelfs halverwege de middag gemeten. Een groot deel van de dag was het maar 2 of 3 graden. Voor het gevoel lag het dicht of zelfs onder het vriespunt.
De kou van vandaag is niet alleen goed voor een dagrecord, maar zelfs voor een vroegterecord. Zo’n lage maximumtemperatuur als vandaag in Maastricht werd tot dusver op geen enkele Nederlands weerstation gemeten vóór 23 oktober.
Vaak kent oktober twee gezichten en vooral in de tweede helft van de maand kan het al flink vriezen. Niet zelden komt het dan al in een aantal nachten op rij tot vorst en soms valt er al sneeuw.
De vroegste sneeuw had De Bilt op 13 oktober 1975: vrijwel heel het land werd ’s ochtends verrast door enkele centimeters sneeuw, waarbij sommige sneeuwvlokken wel 3 cm groot waren. Daarbij wezen de thermometers midden op de dag 2 à 3 graden aan. Ook op 18 oktober 1973 viel er bij het KNMI sneeuw wat in Limburg een sneeuwdek opleverde van 2 tot 4 cm. Maar het kan nog vroeger: zo sneeuwde het in Marken en Friesland al op 1 oktober en dat gebeurde in 1977.
Sneeuw is in deze maand echter zeldzaam (in De Bilt kwam dat in de 20e eeuw op acht dagen voor), maar gemiddeld telt oktober wel 1 tot 3 vorstdagen. Met uitzondering van de kustgebieden waar het relatief warme zeewater de vorst tegengaat. Soms vriest het in oktober landinwaarts al op 10 dagen. In 1912 sloeg de winter al in de eerste helft van de maand toe. Tussen 4 en 13 oktober 1912 kwam het in De Bilt al op 8 dagen tot lichte vorst. Winterswijk noteerde op 7 oktober 1912 met -5,7°C zelfs matige vorst.
De meest opmerkelijke oktoberkou beleefde ons land in de jaren 1919, 1920 en 1922. Oktober 1905 en 1922 zijn met in De Bilt 6,5°C veruit de koudste wijnmaanden sinds 1901. Normaal (gemiddeld over 1981-2010) is er een gemiddelde van 10,7°C. Tussen 22 en 29 oktober 1922 daalde de temperatuur iedere nacht onder het vriespunt en De Bilt had al twee opeenvolgende nachten met matige vorst (lager dan -5 graden). Op 30 oktober van dat jaar viel toen de eerste sneeuw en kwam de temperatuur in De Bilt niet hoger dan 1,7°C.
Oktober 1920 heeft een nog langere reeks vorstdagen op zijn naam staan. Op 19 oktober begon het te vriezen en dat duurde tot en met 11 november, waarbij het kwik iedere nacht (met uitzondering van 29 oktober) onder nul kwam. Oktober 1919 telde ook 10 dagen met vorst.
De koudste oktobernacht beleefde ons land echter in 1931 en 2003 toen het kwik op respectievelijk 28 en 24 oktober in Winterswijk en Twenthe tot -8,5°C zakte. De Bilt had toen in 1931 met -7,8°C zijn oktoberrecord.
Nog nooit werd het zò vroeg in het najaar in ons land zo koud. De 24e oktober was ook als geheel een uitzonderlijk koude dag met zelfs een etmaalgemiddelde onder nul. De Bilt noteerde gemiddeld over 24 uur -0,2°C. Alleen op 26 oktober 1905 (-0,8°C) en 27 oktober 1950 (-0,4°C) lag het etmaalgemiddelde hier in oktober ook onder nul.
Op 27 en 28 oktober 2003 vroor het opnieuw op een aantal plaatsen matig met minima van respectievelijk -5,6°C in Heino en Soesterberg en -5,0 in Herwijnen op dinsdagochtend. Op sommige plaatsen had die maand drie dagen met matige vorst (-5 graden of lager) opgeleverd. In De Bilt staan twee nachten van deze maand in de top tien van de laagste minima sinds 1901.
Verder had Nieuw Beerta 14 vorstdagen en Eerbeek zelfs 15) en dat is eveneens een landelijk record. Als we de thermometers van de officiële weerhutten van 27 oktober op een rijtje zetten, komt de hut op het vliegveld bij Soesterberg als koudste uit de bus met -5,6°C, gevolgd door Eelde met -5,3°C. Aan de grond kun je daar dus 3 a 4 graden van aftrekken. In Eelde werd een grasminimumtemperatuur gemeten van -9,0°C net als in Heino.
Begin 1998 beleefden we het koudste weekeinde dat we ooit begin oktober hebben meegemaakt. Op 3 oktober 1998 kwam de temperatuur in De Bilt niet hoger dan 6,1°C, een nieuw record voor de eerste tien dagen van oktober. De 4e oktober was nauwelijks minder koud met een maximumtemperatuur van 8,9°C. Voor het midden van Brabant beleefden we op 31 oktober 1985 de koudste dag in meer dan dertig jaar. In Tilburg werd het die dag namelijk niet warmer dan 3,4°C. De laagste kwikstand voor onze regio sinds 1971 was in 1997 waar het in Gilze-Rijen -6,2°C werd.
Bron: KNMI, Weeronline, Jan Visser, Omroep Brabant en Jean-Paul Korst
14 oktober 2015
