Gastbijdrage van Peter Smulders en anderen namens Stichting Stadsbomen Tilburg
Een beeldbepalende boom heeft, voordat hij monumentaal wordt, allerlei ontwikkelingen, bouwplannen en generaties bewoners overleefd. Met geluk een monument in de stad geworden. Eén ingreep kan daar plotseling een eind aan te maken. De boom staat in de weg voor een bouwproject en met één actie sneuvelt hij. Soms lijkt het de aannemer of projectontwikkelaar wel érg goed uit te komen dat de sta-in-de-weg toch het loodje legt.
Kan dat zo maar? Het gebéúrt in elk geval. Wat dan rest is een herplantingsplicht of een relatief kleine vergoeding die de aannemer moet betalen om de onterechte kap te compenseren. Feit is dat de voordelen voor de aannemer vaak een veelvoud zijn van het bedrag van de compensatie.
Aannemer aan de slag
Projectontwikkelaar Roozen Van Hoppe gaat op nieuwbouwproject Koningsoord in Berkel-Enschot nieuwe woningen bouwen. Heel veel bomen zijn er op Koningsoord al gesneuveld om de nieuwbouw mogelijk te maken. De gemeente spreekt met Roozen Van Hoppe af dat drie grote bomen (een taxus, een catalpa en een vederesdoorn) aan de Raadhuisstraat moeten blijven staan en beschermd zullen worden tijdens het bouwen.
De vederesdoorn sneuvelt helaas al snel in een storm, maar wat de andere beeldbepalende bomen overkomt, is moeilijker te accepteren. De aannemer van de projectontwikkelaar lijkt niet goed geïnstrueerd; hij graaft rigoureus grond af, kapt zonder kennis van zaken de belangrijke boomwortels door en stort een fundering. Voor de catalpa lijkt dit funest; de grote vraag is of die dit overleeft. De taxus zal het met een dosis geluk wellicht redden.
Boete voor de aannemer
Een onafhankelijke boomtaxateur stelt namens de gemeente een ‘boete’ vast – eigenlijk een bijdrage aan een herplantingsfonds waaruit elders bomen betaald worden. Dat kost Roozen Van Hoppe € 7.000. Dat is een schijntje vergeleken met wat de projectontwikkelaar met de verkoop van huizen en appartementen op het complex kan verdienen.
De grote bomen komen niet meer terug als zij het niet redden. Wat blijft is een nóg grotere kaalslag op het nieuwbouwterrein, waar voordien een oase van groen lag, een museum van kloostertuinbomen.
Boom drooggemaald
Een ander voorbeeld. De gemeente Tilburg wilde in een deel van de achtertuin van een particulier huis aan het Wilhelminapark huizen laten bouwen. Maar in die tuin staat een beschermde monumentale kastanjeboom van ruim honderd jaar oud. De grond wordt onteigend en de aannemer moet de boom inpassen in de nieuwbouwplannen. De boom is voor de aannemer een enorme sta-in-de-weg. Hij moet het ontwerp aanpassen om de boom te behouden en in de uitvoering rekening houden met de aanwezigheid.
Maar wat gebeurt er? De aannemer graaft een diepe greppel om de boomkluit heen en bemaalt de bouwput tot meters diepte. De droge zomer doet de rest. In één zomerseizoen verdroogt de monumentale kastanje en is hij zo goed als dood. De boom wordt alsnog gerooid en de aanpassing van de bouwplannen kan vervallen. Omdat de boomverordening van 2017 nog niet bestaat, komt de aannemer ermee weg, zonder boete of herplantcompensatie.
Boom ‘omgeduwd’
Een laatste, heel recent voorbeeld. In de Oude Langestraat (nr. 66) gaat dit jaar gebouwd worden in een grote achtertuin van een voormalige boerderij. De projectontwikkelaar vraagt een kapvergunning aan voor een grote notenboom. Terwijl die aanvraagt loopt, heeft de aannemer de boom al omgeduwd en tot stammen verzaagd. De gemeente moet de kapvergunning nog beoordelen, maar in de praktijk is het kwaad al geschied. Als de vergunning niet wordt toegekend, is de boom toch al verdwenen en rest slecht een (beperkte?) boete.
Nieuwe boomverordening
Het komt vaker voor dat beeldbepalende bomen onbedoeld maar voor anderen ‘gelukkigerwijs’ het loodje leggen. Het resultaat is dat een boom waarvoor de keuze is gemaakt dat hij behouden moet blijven – vaak na strijd en actie – alsnog is verdwenen. Lichtpunt is de nieuwe bomenverordening 2017. Deze zorgt met compensatieplicht (in geld of vervangende bomen) al voor een heel wat betere bescherming.
Boeteregeling?
Van ‘wie’ is een beeldbepalende stadsboom? Ligt het behoud van dergelijke bomen binnen bouwprojecten uiteindelijk in handen van projectontwikkelaars en aannemers? Zij beslissen vaak over het lot van een monument dat eigenlijk van ons ‘allemaal’ is.
Hoog tijd dat niet meer alleen de ‘geldwaarde’ van een boom de hoogte van een compensatievergoeding bepaalt, maar dat ook de benadeling van de stadsbewoners, het verlies aan bijzondere natuur en het wegvallen van een stadsmonument in boetes gaan meetellen. Daaraan afgemeten zouden boetes soms vele malen hoger moeten uitvallen. De gemeente Tilburg mag boetes vaststellen en opleggen. Daar gaat een waarschuwende werking van uit en het geeft benadeelde omwonenden een zeker gevoel van rechtvaardigheid.
