Stadsdichter Jasper Mikkers dicht over Helga Deen

Bij de onthulling van het nieuwe beeld van Helga Deen schreef stadsdichter Jasper Mikkers twee gedichten, die hij maandag 2 september voorlas. Het gedicht ‘Verbondenheid’ schreef hij in opdracht van een bewonerscomité van de Willem-II-straat, de Liberaal Joodse Gemeente en de gemeente Tilburg. Het beeld staat in de Helga Deen-tuin op de kruising van Willem-II-straat en Telegraafstraat en is gemaakt door Margot Homan.

Over het gedicht ‘Verbondenheid’ vertelt Jasper Mikkers: “De titel is Verbondenheid. Zo heet het beeld ook. Het was niet makkelijk een goede invalshoek te vinden bij zo’n onderwerp, en sentiment, cliché’s en drakerigheid te vermijden. Ik was geïntrigeerd door de vraag waarom iemand (Kees van den Berg) tot na zijn dood verborgen hield dat hij een geliefde had die in de oorlog omkwam. Daar heb ik een antwoord op proberen te geven. Ik wissel het spreken over (zij) en spreken tot (je) af, om de emotionele beleving bij de lezer intenser te maken. Zo wordt het ook een ervaring van de lezer.”

VERBONDENHEID

(Kees van den Berg spreekt over zijn geliefde Helga Deen)

Niet om haar voor mezelf te houden
spreek ik nooit over haar.

Nu niemand ervan weet, is het gemis
alleen van mij en minder zwaar.

Ik houd van de leegte die ze achterliet
omdat zíj het is die daar ontbreekt.

Als anderen van haar weten, moet ik ook hun gemis dragen
elke dag, en de verdwijning van de anderen.

Dan mag ik nog alleen een lege, verlaten plek zijn:
hij die zonder Helga is; hij die een moord omarmt.

Dan zal ik altijd iemand zijn die een ultiem verlies leed,
een leven waar iets onvervangbaars aan ontbreekt.

Ik wil niet de eeuwige weduwnaar zijn, ik wil niet dat
mijn vrouw een gat ziet op de plaats van mijn ogen.

Alleen door je geheim te houden kan ik je beminnen
Als ik je niet verberg, zal ik in je stikken.

Een tasje uit de oorlog wees ik je als woning toe.
’s Nachts als de wereld slaapt, bezoek ik je.

Ik houd je in het licht en lees je uit de brieven los,
ik inhaleer je in je haarlok, kus je in je maandverband.

Je leven is met mij verknoopt, je knijpt mijn hand
als je naakt over de Himmelfahrtstrasse loopt.

Voetnoten

Kees van den Berg was de geliefde van Helga Deen. Na zijn dood in 2001 werd tussen zijn bezittingen een damestas gevonden met daarin het kampdagboek van Helga Deen, brieven, een haarlok en een maandverband.

De weg die in kamp Sobibor voerde naar de gaskamers, kreeg de cynische benaming Himmelfahrtstrasse of Road to Heaven. De gevangenen moesten zich van tevoren uitkleden. Bij de vrouwen werden de haren afgeschoren.

Op speciaal verzoek van beeldend kunstenares Margot Homan (die het beeld maakte) schreef Jasper Mikkers verder nog een kort gedicht dat haar visie op het beeld verwoordt. Dat heeft hij ook voorgelezen. Jasper zegt hierover: “Ik heb voor een strakke vorm gekozen, die tegelijk enige speelsheid toelaat. De regels zijn in een stark metrum geschreven (jambe), de eerste twee regels tellen acht lettergrepen, de volgende acht hebben er tien (of elf, als de laatste lettergreep onbeklemtoond is, zoals bij vrouwelijk rijm). Ik gebruik in de eerste twee regels maar acht lettergrepen om zo het gedicht stevig en en geconcentreerd te laten beginnen. Ik gebruik drie rijmklanken: –even, –igt en –aan, maar niet in een regelmatige opeenvolging van regels. Daarmee vermijd ik de indruk van dwangmatigheid en bereik enige losheid. Je kunt tussen de regels door adem halen. Ik heb het gedicht geen titel gegeven.”

Wanneer er niets meer lijkt te zijn
dat oog en hand houvast kan geven
we tasten in een leegte zonder licht
dan worden we gered door hen die in
ons wonen, wakker worden, spreken gaan

Het meest zijn we gehecht aan het gezicht
dat uit het harde duister aan komt zweven
en ons weer adem geeft, een stem, bestaan
en lippen om te kussen, een gedicht –
dat ons optilt, terugbrengt naar het leven