Tentoonstelling ‘Oranje boven!’ bij het Textielmuseum

Oranjesouvenirs van textiel bestaan al heel lang. Het TextielMuseum aan de

Goirkesstraat in Tilburg bezit een grote en fraaie collectie van dit koninklijk gedenktextiel, variërend van kleurrijke gedrukte gedenkdoeken tot glanzend witte damast met ingeweven koninklijke portretten, vlaggen en kronen.

In het kader van Koningsdag 2017 in Tilburg organiseert het TextielMuseum vanaf zaterdag 1 april tot en met zondag 11 juni 2017 de tentoonstelling ‘Oranje boven!’. In de Damastweverij worden de fleurige gedenkdoeken en het glanzend wit damasten tafelgoed gepresenteerd.

Het aanbieden van damasten tafelgoed aan de Koninklijke familie bij een feestelijke gebeurtenis of bij het bezoek aan een stad is al een eeuwenoude traditie. Na de bevrijding van Nederland in 1813 neemt de populariteit van de Oranje familie toe en werden de damasten tafellakens en de hals- en zakdoeken of vlaggen waarop de portretten van onze vorsten en vorstinnen zijn afgebeeld, door verschillende Nederlandse textielbedrijven gemaakt. Het werd niet alleen aangeboden aan de Koninklijke familie, maar werd ook voor particulieren geïntroduceerd ter gelegenheid van de feestelijkheden, zoals geboortes, huwelijken, inhuldigingen en regeringsjubilea. Het damasten tafelgoed is vaak glanzend wit, de gedenkdoeken meestal oranje of rood van kleur.

Als er vanaf de tweede helft van de 19de eeuw veel linnen- en damastweverijen in Noord-Brabant ontstaan, wordt de oude traditie om vorstenhuizen met damast te vereren voortgezet. Uit 1874 dateert het eerste ons bekende gedenkdamast uit deze periode, dat damastweverij en tevens hofleverancier W.J. van Hoogerwou & Zonen in Boxtel voor koningin Sophie en koning Willem III weefde. Twee servetten met  ‘Hulde aan H.M. de Koningin Sophie en Z.M. De Koning Willem III’ zijn het startpunt van het gedenkdamast in de collectie van het TextielMuseum. De damastcollectie is inmiddels uitgegroeid tot de grootste verzameling in Nederland. Soms tekenden kunstenaars van naam voor het ontwerp van het tafelgoed, zoals Anton Pieck, door in 1934 ter gelegenheid van de 25^ste verjaardag van prinses Juliana tafelgoed te ontwerpen dat later, toen Beatrix 18 jaar werd, door de Fa. Van Hoogerwou & Zonen werd aangepast.

Toen de textielindustrie het zwaar kreeg en de linnen- en damastnijverheid in de jaren 1970 uit Nederland nagenoeg verdween, leek er een einde aan het vervaardigen van de traditie van koninklijk textiel en gedenkdamast te komen. Echter met de aankoop door de Gemeente Tilburg van de complete inventaris van de damastweverij van firma W.J. Hoogerwou & Zn te Boxtel, dat bestond uit de oorspronkelijk handweefgetouwen en het uitgebreide archief van patroontekeningen, Jacquardkaarten, stalenboeken en uiteraard het fraaie tafellinnen zelf, werd het weven van fraai damasten tafelgoed in Tilburg voortgezet. De damastweefgetouwen werden geplaatst in de handweverij, die vanaf 1978 eerst geëxploiteerd door de Dienst Sociale Werkvoorziening (DSW) en vanaf 2002 is toegevoegd aan het TextielMuseum. De weverij kreeg het predicaat hofleverancier omdat de koninklijke familie één van haar belangrijkste klanten was.

Niet alleen handmatig vervaardigd damasten tafellinnen werd gemaakt. Ook gaf het TextielMuseum regelmatig opdracht aan Nederlandse ontwerpers om op de moderne computergestuurde weefmachines in het TextielLab nieuw tafelgoed te ontwerpen. Hiermee werd de traditie van het weven van nieuw koninklijk gedenkdamast voortgezet. In 2002 kreeg ontwerper Maaike van den Berg de opdracht om een tafellaken en 12 servetten voor het bruiloftsdiner van prins Willem Alexander en prinses Maxima te ontwerpen. In 2005 gevolgd door een opdracht aan Jurgen Bey die een ‘Koninginnedamast’ ontwierp ter gelegenheid van het 25-jarig ambtsjubileum van koningin Beatrix. In 2013 werden twee gedenkdamasten in het TextielLab geweven. Ter gelegenheid van de troonswisseling in april ontwierp kunstenaar Margot Berkman een ‘Koningsdamast’ en in het najaar werd ter gelegenheid van het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden 200 jaar geleden, door Studio Formafantasma het tafelgoed ‘Lowlands’ ontwikkeld.

Op dit moment werkt de Goirlese ontwerper Jan Taminiau, in het teken van de vijftigste verjaardag van koning Willem-Alexander dit jaar, aan een nieuw meesterwerk: een damasten tafellaken voor de koninklijke familie.

Afgelopen vrijdag 17 maart 2017 kreeg ook het TextielLab het Koninklijk Wapen ‘bij Koninklijke Beschikking Hofleverancier’ uitgereikt door Burgemeester Peter Noordanus