Tilburg dient Kruisweg Horror Vacui te eerbiedigen

Gastbijdrage van Hein van der Schoot.

De gemeente Tilburg wil het kunstwerk ‘Horror Vacui – een docudrama in 14 staties’ (2008) verkopen. Dat is jammer, want ‘De Grote Leegte’, zoals verbeeldt in deze ‘Kruisweg’ van de kunstenaars De Leijer en Swarth, is in Tilburg onder de oppervlakte aanwezig. De geplande veiling staat niet op zichzelf. Er is sprake van een cultuurpolitiek waarbij sommige zaken worden uitvergroot, terwijl andere zaken uit het beeld verdwijnen.

Horror Vacui een eenheid
Een paar jaar geleden deed de gemeentelijke partij LST de suggestie het Draaiend Huis op Marktplaats te zetten. Het gemeentebestuur ging hier niet in mee, want: ‘het Rotondehuis hoort bij de stad’. Hetzelfde kan volgens mij gezegd worden van het kunstwerk van De Leijer en Swarth. Geen goede zaak dus dat het kunstwerk in de verkoop gaat, omdat de gebruiksovereenkomst met theater De NWE Vorst afloopt.

De bedoeling is de verschillende ‘staties’ los te veilen, waarmee voorbij wordt gegaan aan het gegeven dat de staties deel uitmaken van een en dezelfde kruisweg en een samenhangend beeldverhaal vormen. Historisch, cultureel in de breedste zin van het woord èn als kunstwerk vormen de staties een onafscheidelijk geheel.
Voor wat Tilburg betreft wijs ik speciaal op statie V, het tegeltableau (zie foto). Dit tableau toont een Jezusfiguur in een stedelijk landschap. Jezus sleept zijn kruis voort en maakt een val. Op het houten kruis is ’n bordje bevestigd met de tekst: ‘Hier had uw advertentie kunnen staan!’ Hoe toepasselijk voor Tilburg, waar de reclame-uitingen, met name ook van de gemeente zelf, de stad overspoelen.

Een nieuwe orde, een nieuw tijdperk
De vallende Jezusfiguur met ’t reclamebordje kan gezien worden als een allegorie, als ’n voorstelling die verwijst naar een bestaande werkelijkheid. Om dit te verduidelijken ga ik terug naar de jaren 90. De stad profileerde zich toen met de leuze ‘Tilburg – Moderne Industriestad’: Een nieuwe orde, een nieuw tijdperk!

In die tijd wilde het gemeentebestuur af van de eeuwenoude Lindeboom, tot dan toe het officieuze symbool van de stad. Dus kwam er ’n communicatieplan om de reconstructie van De Heuvel te begeleiden. De Heuvel zou op de schop gaan, want de stad verdiende een modern plein, met ’n fietsenkelder. Maar er stond iets in de weg namelijk de Lindeboom. Die werd ziek verklaard en omgekapt. Zo werd destijds een en ander ingekleed en gelegitimeerd. Boomdeskundigen wezen er op dat lindebomen zich van binnenuit herstellen en zo het ‘eeuwige leven’ hebben, maar de gemeente drukte door en op 27 april 1994 werd ‘de oudste Tilburger’ gekapt.

Van een gemeente zou je mogen verwachten dat zij cultureel erfgoed doorgeeft aan toekomstige generaties, maar wat betreft de Tilburgse Lindeboom gebeurt dit juist niet. Nog steeds wordt de feitelijke betekenis als Vrijheidsboom, Oranjeboom, Gerechtsboom en Levensboom krampachtig verzwegen. Zo verdwijnt dit uitgesproken Tilburgse symbool uit het collectieve geheugen en dat komt het gemeentebestuur nog steeds goed van pas. De boom is letterlijk en figuurlijk gekapt en vervolgens zijn prestigeprojecten en zaken in de commerciële sfeer naar voren geschoven als plaatsvervangende symbolen: Westpointtoren, Rotondehuis, kruikenzeiker, schrobbelèr, en de overal ronddwalende vette ‘T’.
Sinds 2004 trekken bedrijven en gemeente samen op en ’trakteren’ de burger, bij wijze van ‘stadspromotie’, tot vervelens toe op T. Waarmee de aandacht wordt weggeleid van het betekenisvolle ’til’ van Tilburg (tilia-lindeboom). Als beeldmerk figureert het T-teken, in de media en in ’t straatbeeld, als een bijna quasie-religieus symbool: als het teken van een nieuwe orde, een nieuw tijdperk.

Verhaal van de stad
Geen wonder dat er tien jaar geleden op het stadhuis van Tilburg ophef ontstond over Horror Vacui. De ‘moderne kruisweg’ is immers een spiegel en het kan confronterend zijn om daar in te kijken. Misschien dat het gemeentebestuur dit kunstwerk daarom liever kwijt dan rijk is.

Dat het kunstwerk prikkelend is, schijnt niet van invloed te zijn. Volgens Cultuurwethouder Hendrickx (D66) is het bij het besluit tot verkoop zelfs helemaal niet gegaan over de discussies van tien jaar geleden (BD, 27-1-18). ‘Ik was me er niet eens van bewust. We zijn een tijdperk verder, joh’, aldus de wethouder.

We mogen dan een tijdperk verder zijn; toch is het stadsbestuur kennelijk niet helemaal gerust op een voorspoedige afwikkeling. Op de website Tilburgers is gemeld dat de gemeente bang is voor negatieve publiciteit rond de verkoop en dat er daarom gewerkt wordt aan een communicatieplan.

Tijdsbeeld
Er wordt beweerd dat niemand weet waar het kunstwerk naar toe moet, maar is er werkelijk serieus gezocht naar een andere bestemming? Zijn de kruiswegstaties echt nergens in te passen? Het werk zou bijvoorbeeld opgenomen kunnen worden in de collectie van het Stadsmuseum, zodat het bij gelegenheid tentoongesteld kan worden. Is deze mogelijkheid bekeken? De Kruisweg hoort als religieuze beleving onmiskenbaar in het verhaal van de stad. Juist dit kunstwerk van De Leijer en Swarth, dat nadrukkelijk verwijst naar het heersende materialisme, dat zeker ook het Tilburgse gemeentebestuur in zijn greep heeft, past zowel bij het verhaal over het verleden van de stad als bij het actuele verhaal van de stad. Dat het kunstwerk nu achteloos van de hand wordt gedaan getuigt van een gebrek aan cultuurhistorisch besef. Ondanks dat de kunstenaars het allemaal prima vinden, zou van het stadsbestuur verwacht mogen worden dat het dit kunstwerk eerbiedigt en met respect behandelt.

Tien jaar geleden was er, met name op het stadhuis, veel weerstand tegen dit kunstwerk, ‘omdat het aanstootgevend zou kunnen zijn voor gelovige Tilburgers’.
Een deel van de gemeenteraad wilde zelfs dat de aankoop zou worden teruggedraaid. Zover kwam het niet. Het kunstwerk, oorspronkelijk bedoeld voor de openbare ruimte, werd geplaatst in de semi-openbare ruimte namelijk in theater De NWE Vorst. Stemt het stadsbestuurders nou echt tot tevredenheid dat deze kruisweg alsnog via een achterdeurtje verdwijnt?