Op vrijdagochtend 20 maart vindt een zonsverduistering plaats. Dan schuift de maan voor de zon langs. In Nederland is deze zonsverduistering bij gunstig weer als een fraaie gedeeltelijke eclips zichtbaar.
De zon zal tijdens het maximum voor het grootste deel achter de nieuwe maan schuilgaan. De zonsverduistering begint om 9.30 uur, het maximum wordt om 10.37 uur bereikt waarna de eclips 11.48 uur eindigt.
Deze tijdstippen gelden voor Utrecht, voor plaatsen elders in Nederland en België gelden andere getallen, maar de verschillen zijn gering. Tijdens het maximum rond half elf is de zon voor ongeveer 80% bedekt door de maan.
De eclips heeft waarschijnlijk een merkbare invloed op het weer. De straling neemt sterk af waardoor de temperatuur tijdelijk iets kan dalen. De laagste temperatuur vinden we iets na het maximum van de eclips dichtbij het aardoppervlak en vooral bij onbewolkt weer met weinig wind. 
De zonsverduistering van 20 maart is zeker voor Nederland een unieke gebeurtenis. De volgende gedeeltelijke zonsverduistering is hier pas weer in 2021 te zien in ons land, maar die is veel kleiner. Voor een vergelijkbare grote eclips moeten we hier tot 2026 wachten. De volgende totale zonsverduistering laat in Nederland nog veel langer op zich wachten en vindt pas in 2135 plaats.
De laatste keer dat we een gedeeltelijke zonsverduistering meemaakten was op 4 januari 2011 toen in de vroege ochtend de zon voor 78% werd bedekt door de maan. Het hoogtepunt was al om 9.17 uur waardoor het begin niet kon worden gezien. Vervolgens vond er in Nederland een gedeeltelijke zonsverduistering plaats op 1 augustus 2008. Toen begon de verduistering bij ons om 10.37 uur en was het hoogtepunt om 11.25 uur, waarbij de zon voor 20 tot 30% werd verduisterd.
Vervolgens moeten we terug naar 29 maart 2006 voor een gedeeltelijke zoneclips. Om 11.47 uur begon de verduistering en tijdens het hoogtepunt om 12.40 uur werd 33% van de zon door de maan verduisterd. Om precies 13.33 uur was de verduistering in ons land voorbij.
Daarvoor hadden we nog een zonsverduistering op maandag 3 oktober 2005 die in heel Europa, Afrika en een deel van Azië zichtbaar was. In een klein gebied in het zuiden van Europa en Afrika was de zonsverduistering gedurende vier minuten ringvorming.
Grofweg ging dat om een strook met een breedte van circa 200 kilometer over het noorden van Portugal, het midden van Spanje, het eiland Ibiza, Algerije, Tunesië, Libië, Soedan en Kenia. Voor waarnemers in dat gebied projecteert de maan zich dan volledig op de zon, maar omdat de schijnbare diameter van de maan kleiner is dan die van de zon zal de maan de zon niet volledig bedekken. Rond de donkere maan blijft dan wel een “ring” van zonlicht zichtbaar.
In 2005 noemden we deze eclips daarom ook een ringvormige zonsverduistering. Het wordt niet donker en er verschijnt geen corona. De maan is bij deze verduisteringen te klein om de zon af te dekken. Het resultaat is dan ook een heldere ring van licht aan de hemel. Daarnaast heb je ook de totale eclips, waarbij de maand groot genoeg is om de zon compleet af te dekken. Daarbij komt meteen na aanvang van de totaliteit de parelkleurige corona in beeld rond de diepzwarte maanschijf: het meest fantastische verschijnsel bij een eclips. In Nederland en België begon die verduistering van 3 oktober 2005 om ongeveer 09.50 uur en eindigde om 12.20 uur. Tijdens het hoogtepunt rond 11.05 uur werd ongeveer 60% van de zon bedekt door de maan.
De komende jaren zien we meer gedeeltelijke zonsverduisteringen. De eerstvolgende wanneer 90% van de zon door de maan wordt bedekt is in de avond van 12 augustus 2026 om 20.11 uur. Tot en met het jaar 2030 zijn er in ons land nog de volgende zonsverduisteringen te zien:
In ons land is de eerstvolgende grote eclips van meer dan 90%, vergelijkbaar met de bijna totale zonsverduistering van 11 augustus 1999, pas in 2026 en vervolgens in 2081 te zien. Een nog grotere zonsverduistering vindt hier plaats in 2093, wanneer in het noorden en noordoosten van Nederland een ringvormige zonsverduistering is te zien. België ziet in 2090 bij ondergaande zon nog net een totale verduistering. Pas in het jaar 2135 is in ons land voor het eerst sinds 1715 een totale zonsverduistering te zien. Zeven jaar later, in 2142 weer een en daarna in 2151 nog een.
Een totale zonsverduistering ontstaat als zon, maan en aarde (in die volgorde) precies op een lijn staan. De schaduw van de maan scheert over de aarde. Je moet op de juiste plek op aarde staan om de schaduw volledig over je heen te krijgen. Bij een ringvormige verduistering staat de maan zo ver van de aarde dat de maanschijf te klein is om de zonneschijf volledig af te dekken: tijdens de totaliteit blijft er een ring zonlicht zichtbaar rond de maanschijf.
In de 20e eeuw telde ons land 42 gedeeltelijke zonsverduisteringen. Vooral de eerste dertig jaar waren er opmerkelijk veel grote zonsverduisteringen. Op 30 augustus 1905 werd de zon in het begin van de middag voor 73% bedekt door de maan. Zeer indrukwekkend was de ringvormige eclips op 17 april 1912 met een grootte van 97%. Op 21 augustus 1914 was er midden op de dag opnieuw een zonsverduistering (72%) en nog geen zeven jaar later, op 8 april 1921, was de zon in de ochtend voor 85% verduisterd. Op 24 januari 1925 was er opnieuw een eclips (79%) en op 29 juni 1927 weer een (93%) vroeg in de ochtend. In Engeland was deze eclips totaal, maar daar gooide bewolking roet in het eten.
Daarna duurde het tot 30 juni 1954 voor de volgende grote eclips (81%) in ons land te zien was. De zon werd teruggebracht tot een sikkel en onder de half bewolkte hemel werd het midden op de dag erg schemerig. Op 15 februari 1961 was er in de ochtend om 08.45 uur een zonsverduistering bij lage zonnestand, waardoor het goed te zien was. De zonsverduistering van 11 augustus 1999 (gemiddeld 94%) kan voor ons land na die van 1912 gezien worden als de belangrijkste van de vorige eeuw. Midden op de dag werd het toen schemerig en fris.
Zonsverduisteringen zijn bijzondere gebeurtenissen, maar het bekijken van een zonsverduistering is niet zonder gevaar. Kijk nooit met het blote oog naar een gedeeltelijk verduisterde zon; dat kan leiden tot blindheid. Het gebruik van filters of speciale brilletjes is absolute noodzaak zolang de zon niet totaal verduisterd is. Alleen tijdens de totaliteit, die hooguit een paar minuten duurt, zijn filters overbodig.
De filters zijn pas veilig als een groot deel van het golflengtegebied wordt weggefilterd. Dat geldt in elk geval voor speciale eclipsbrilletjes die verkrijgbaar zijn. Vroeger dacht men dat compact discs veilig zouden zijn, maar dat is niet juist. De mate waarin het zonlicht door een CD wordt afgeschermd is onvoldoende. Schadelijke ultraviolette straling dringt er bovendien doorheen en kan ernstig letsel aanrichten, Ook het gebruik van beroete glaasjes wordt afgeraden: ze zijn moeilijk egaal beroet te krijgen en ook niet geheel veilig. Onveilig zijn ook donkere negatieven van een zwartwitfilm en kleurennegatieven.
Zelfs bij het gebruik van speciale eclipsbrillen is het raadzaam de ogen regelmatig rust te gunnen en niet langer dan dertig seconden achtereen naar de zonsverduistering te kijken. In die gebieden waar de zon totaal wordt verduisterd kan de bril tijdens de totaliteit af. Het licht van de zilverwitte corona is niet gevaarlijk voor het oog. Zodra de zon weer tevoorschijn komt moet het brilletje meteen weer op. Ook fototoestellen en videocamera’s moeten worden uitgerust met grijsfilters.
Kijk morgen 20 maart gerust naar de gedeeltelijke zonsverduistering in onze regio, maar doe het veilig!
