Jean-Paul Korst heeft een enorme passie: het weer. Behalve op zijn eigen weerblog, is hij weerman voor onder andere het weekblad Groot Eindhoven en Radio MagnifiQue.
Het winterweer is nog ver te zoeken bij ons, maar de astronomische winter van dit seizoen is toch echt begonnen. Vanochtend om precies 6.30 uur was het zover op deze 22e december. Meestal begint de winter echter op de 21e. Maar in de jaren 2080, 2084, 2088, 2092 en 2096 begint deze zelfs al een dag eerder op 20 december. Vorig jaar was ook 22 december dat de winter begon en dat zien we ook nog gebeuren in 2014 en 2015. De verschillen in tijdstippen en soms ook data zijn het gevolg van het feit dat het kalenderjaar geen geheel aantal dagen telt én van het invoeren van een schrikkeldag. De astronomische winter begint altijd als de zon loodrecht boven de Steenbokskeerkring staat en dus voor onze regio het laagst boven de horizon. De zon komt in Midden-Nederland dan op om ongeveer 08.46 uur en gaat om 16.30 uur in de middag weer onder. Deze astronomische winter eindigt overigens op 20 maart 2012 om 06.14 uur, want dan staat de zon precies boven de evenaar en begint in die tijd van het jaar de lente.
De aanvangstijden van de astronomische winter op het Noordelijk Halfrond voor de komende jaren ziet er als volgt uit:
Jaar Datum Tijd
2011 22 december 06.30 uur
2012 21 december 12.11 uur
2013 21 december 18.11 uur
2014 22 december 00.03 uur
2015 22 december 05.48 uur
2016 21 december 11.44 uur
2017 21 december 17.28 uur
De aangegeven tijd is de lokale tijd.
Het begin van de winter betekent dus de kortste dag van het jaar, maar dat houdt niet in dat de zon dan het laatst opkomt en het vroegst ondergaat. Al vanaf 13 december gaat de zon namelijk al later onder en pas op 30 december blijft het ’s ochtends het langste donker. Dat komt doordat de aardbaan rond de zon niet cirkelvormig is, waardoor de zon in de winter iets sneller beweegt dan in de zomer. Het gevolg is dat de zon nu dagelijks iets later door het zuiden gaat. Ook is de daglengte (het verschil in tijdstip van opkomst en ondergang van de zon) afhankelijk van de geografische breedte. Zo heeft Zuid-Frankrijk al op 9 december de vroegste zonsondergang en de meest late zonsopkomst op 3 januari.
De seizoensverschillen vinden hun oorzaak in de schuine stand van de as waar de aarde om draait. Hierdoor staat de zon op het Noordelijk Halfrond in de winter lager boven de horizon dan in de zomer. De zon beschrijft ’s winters een kortere baan boven de horizon dan ’s zomers en is vooral daardoor maar weinig uren zichtbaar.
Hoe noordelijker, hoe korter de zon boven de horizon staat. In het gebied ten noorden van de Poolcirkel is de zon in deze periode gedurende een paar maanden in het geheel niet zichtbaar. Zelfs binnen de grenzen van ons eigen land is dat verschil in daglengte al merkbaar: op de kortste dag van het jaar duurt de dag in het uiterste noorden Nederland ongeveer 20 minuten korter dan in het uiterste zuiden.
Om praktische redenen en volgens internationale afspraken gebruiken weerkundigen voor het berekenen van klimatologische gemiddelden een andere seizoensindeling. De Societas Meteorologica Palatina, een van de eerste internationale weerorganisaties onder leiding van de Duitse keurvorst Karl Theodor besloot in 1780 om steeds drie opeenvolgende kalendermaanden als één seizoen te beschouwen en dat is nog steeds zo. Zo kunnen de seizoenen over de jaren heen beter met elkaar vergeleken worden. Volgens de klimatologische indeling is de winter dus al op 1 december begonnen en duurt dit seizoen tot en met 29 februari 2012. We spreken hier dan ook van de meteorologische winter.
Volgens de astronomische kalender verschillen de seizoenen niet alleen in begindatum maar ook in lengte. De winter is met 88,89 dagen het kortste seizoen en dat blijft zo tot het jaar 6430. De zomer is sinds het jaar 1250 het langste seizoen met 93,65 dagen, de herfst telt 89,84 dagen.
Bron: KNMI en Jean-Paul Korst
