Woensdag 15 juni: maansverduistering

Jean-Paul Korst heeft een enorme passie: het weer. Behalve op zijn eigen weerblog, is hij weerman voor onder andere het weekblad Groot Eindhoven en Radio MagnifiQue.

Aanstaande woensdag, 15 juni, vindt er een totale maansverduistering plaats boven ons land en dat is voor het eerst in drie jaar dat we weer helemaal kunnen zien. Of we het ook daadwerkelijk te zien krijgen is natuurlijk afhankelijk van de bewolking en het ziet er niet goed uit. De verwachting is dat de bewolking zal overheersen.

Een maansverduistering doet zich alleen voor bij volle maan wanneer de zon, de aarde en de maan op één lijn staan met de aarde in het midden. Woensdagavond 15 juni a.s. komt de volle maan op tijdens een maansverduistering. De maan beweegt dan precies door de schaduw van de aarde en neemt een rode kleur aan. Een bijzonder natuurverschijnsel dat de moeite waard is om te gaan bekijken. De maansverduistering begint tegen 20.30 uur, maar dan is het nog licht en is de maan nog niet op. Tegen 21.30 uur is de maan helemaal in de schaduw van de aarde getreden en is de verduistering totaal, maar dan nog staat de maan 4,5 graad onder de horizon. Terwijl de zon ondergaat, kruipt de maan echter langzaam van onderaf naar de horizon. Pas om 21.45 uur verschijnt de maan aan de zuidoostelijke horizon. Omdat het nog niet donker is, kan het even duren voordat de donkerrode tot gelige bol goed te zien is. Naarmate het meer gaat schemeren, wordt de verduisterde maan beter zichtbaar. Omdat de maan zo laag staat, zal hij extra groot lijken. Dat maakt het nog indrukwekkender! Wel heb je een vrije horizon nodig om hem te kunnen zien. Ga daarom bij helder weer naar een plek op het platteland met een vrij uitzicht op de zuidoostelijke horizon. Of zoek een hoog punt op in je omgeving, zoals bovenin een hoog gebouw.

Na de opkomst van de maan duurt de totale verduistering nog ruim een uur. Om 23.03 uur zul je aan de linkerkant van de maan een helder randje zien verschijnen, veel feller dan de rest van de donkere maan. Dat is het einde van de totaliteit. Het eerste stukje van de maan treedt nu uit de aardschaduw. Dit lichte stukje wordt langzaam groter en na een half uur is meer dan de helft al uit de schaduw tevoorschijn gekomen. Om 0.02 uur is de maan weer helemaal verlicht. De maan staat dan slechts 11 graden boven de horizon. Ook al is de maan weer helemaal zichtbaar, toch is de verduistering nog niet helemaal over. De aarde bevindt zich nog in de zogenaamde bijschaduw van de aarde. De aarde houdt dan nog een deel van het zonlicht tegen. Zou je op de maan staan, dan zag je dat de zon voor een deel bedekt was door de aarde. Toch is het zonlicht al zo fel dat het nauwelijks op zal vallen dat de maan nog steeds iets donkerder is dan normaal. Om 1.02 uur is de maan ook uit de bijschaduw getrokken en is de verduistering helemaal voorbij.

De kleur van de totaal verduisterde maan kan sterk variëren. De ene eclips is donkerder dan de andere. Dit heeft te maken met de toestand van onze atmosfeer. Zijn er bijvoorbeeld veel vulkaanuitbarstingen geweest, dan zit er veel stof in de atmosfeer. Omdat de dampkring dan minder licht doorlaat, krijgt de maan een donkerrode tot bruine kleur. Is de atmosfeer helderder, dan neigt de kleur meer naar oranje of kopergeel. Omdat de maan tijdens deze verduistering vrij laag staat, zal de kleur meer naar rood neigen door de breking van het maanlicht door de atmosfeer.

Om een maansverduistering te bekijken heb je geen grote telescoop nodig. Het verschijnsel is indrukwekkend genoeg om met het blote oog en eventueel een verrekijker te bekijken. Beschik je over een telescoop, dan is het leuk om te zien hoe aan het eind van de totaliteit individuele kraters uit de schaduw komen. Een maansverduistering is overal te zien waar de maan op dat moment aan de hemel staat. Je hoeft er dus meestal niet voor op reis. Maar omdat de maan bij deze verduistering zo laag staat, moet je wel zorgen voor vrij uitzicht op de zuidoostelijke horizon, door bijvoorbeeld naar het platte land te gaan of te kijken vanaf een hoog gebouw. Diverse publiekssterrenwachten, waaronder Sonnenborgh – museum & sterrenwacht in Utrecht en de Cosmos Sterrenwacht in Lattrop, openen deze avond hun deuren voor een extra kijkavond. Ook de planeet Saturnus met zijn ringen staat deze avond hoog aan de hemel en is dan zeer het bekijken waard.

De volgende totale maansverduistering vindt op 10 december 2011 plaats om 15.32 uur, waar alleen het einde van de eclips zichtbaar is. De laatste keer dat we een totale maansverduistering in ons land hebben gehad was in de nacht van 20 op 21 februari 2008. Vanaf 04:26 uur kon je de eclips toen helemaal bekijken. Overigens hadden we 21 december jl. ook een heel bijzondere totale maansverduistering. Bij zonsopkomst kon je toen tegelijkertijd nog twee sikkels zien. Maar je kon hem niet helemaal zien en nu wel.

Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt eerst een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is opgeslokt. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om de aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.

Volgens de Franse astronoom Danjon zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de zogenaamde 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Daarnaast kan de oorzaak van helderheid ook gezocht worden in meer ‘aardse’ oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door uitbarstingen van vulkanen. De donkerste maaneclipsen volgden namelijk op spectaculaire vulkaanuitbarstingen, zoals die van de Krakatau (Indonesië 1883), de Pelée (Martinique, 1902), de Agung (Bali 1963, eclips 25 juni 1961) en de Mount Pinatubo in de Filippijnen (1991, eclips 9/10 september 1992). Daarom kan iedere verduistering voor een verrassing zorgen. Kijken dus!