Toen vanmiddag, 21 juni 2018, om 12.07 uur de zon boven de Kreeftskeerkring stond betekende dat de astronomische zomer van start is gegaan. De langste dag duurt dan 16 uur en 45 minuten, waarbij de zon opkomt in centraal Nederland om 05.19 uur en om 22.04 uur weer verdwijnt. Tussen het oosten en westen van ons land zijn die tijden verschillend. In Twente is om 05.09 uur de opkomende zon al zichtbaar, terwijl dat in Den Haag 12 minuten later gebeurt. Zo’n verschil is er ook bij zonsondergang. Het tijdstip waarop de zomer eindigt en dus de herfst volgens sterrenkundigen begint, is overigens op 23 september om 03.54 uur.
Als we naar het noorden gaan duurt de dag nog langer. Op de Wadden is het in juni ongeveer een half uur langer licht dan in Zuid-Limburg. Op de breedte van Oslo,
Helsinki en Sint Petersburg (60 graden noorderbreedte) duurt de dag ongeveer twee uur langer dan in De Bilt. In het midden van Scandinavië (64 graden noorderbreedte) duurt de dag 21 uur. Verder noordelijk (vanaf 65,44 graden noorderbreedte) gaat de bovenrand van de zon om middernacht enige tijd niet onder. Hier is dus tijdelijk geen zonsondergang meer te zien. We noemen dat de middernachtzon. Het wordt dan gedurende de nachtelijke uren niet donker.
Maar ook in Nederland is het tijdens heldere nachten niet helemaal pikdonker. De zon staat momenteel zo hoog aan de hemel, dat zij ’s nachts maar net onder de horizon verdwijnt. Bij onbewolkt weer, is de gloed van de zon langs de horizon te volgen. Die gloed beweegt via noordwest en noord naar oost, alwaar de zon wederom opkomt. De gloed is het beste te zien op een punt waar goed overzicht is naar alle richtingen. Tegen middernacht is het in de oostelijke hoek dan duidelijk donkerder dan in het noordwesten.
Door de langere daglengte schijnt de zon op veel plaatsen in Scandinavië, ondanks het vaak wisselvalliger weer, langer dan in ons land. Zo registreert Oslo in juni gewoonlijk zo'n 250 uur zon, terwijl verschillende plaatsen in het zuiden en midden van Zweden en Finland in juni de zon circa 300 uur zon zien. In ons land varieert het aantal zonuren in juni van 170 in het zuiden en oosten tot 210 uur aan de kust. In Antarctica vindt het omgekeerde plaats. Een groot deel van het continent ziet de zon in juni helemaal niet omdat het grootste deel zich binnen de poolcirkel bevindt. Op de Zuidpool zelf duurt de volledige duisternis van 11 mei tot en met 31 juli.
Het moment waarop per definitie de zomer begint wordt ook wel zomerzonnewende of zomerpunt genoemd. In veel landen is de zomerzonnewende een traditioneel feest met optredens en concerten tijdens de Midzomernacht.
Volgens de Stichting De Koepel wordt de zomer geleidelijk langer om in het jaar 3500 zijn langste duur te bereiken. De zomer begint wanneer de (geocentrische) lengte van het midden van de zon precies 90 graden bedraagt, en eindigt wanneer de lengte precies 180 graden is.
Van jaar tot jaar zijn er echter grote verschillen door de periodieke verandering van de stand van de aardas. Oorzaak is de aantrekkingskracht van de maan en door storingen van de maan en van de planeten op de beweging van de aarde.
De astronomische seizoensindeling is gebaseerd op de positie van de aarde ten opzichte van de zon. De seizoensverschillen vinden hun oorzaak in de schuine stand van de as waar de aarde om draait. Hierdoor komt de zon op het Noordelijk Halfrond in de zomer hoger boven de horizon dan in de winter en schijnt de zon in de zomer langer dan in andere jaargetijden.
Om praktische redenen en volgens internationale afspraak gebruiken de weerkundigen voor het berekenen van klimatologische gemiddelden een andere seizoensindeling en worden steeds drie opeenvolgende kalendermaanden als één seizoen beschouwd. Volgens de klimatologische indeling is de zomer al op 1 juni begonnen en duurt het zomerseizoen tot met 31 augustus. Na de langste dag worden de dagen langzaam korter.
Op 21 december hebben we dit jaar de kortste dag en zal de zon slechts 7 uur en 43 minuten boven de horizon blijven, want de zon komt dan pas om 08.46 uur op en gaat onder om 16.29 uur. Om precies 23.22 uur begint dan overigens de astronomische winter.
Bron: KNMI
