Gastbijdrage van Herman Fitters
Een echte eye-catcher, de overtreffende trap van duurzaam religieus erfgoed. Waar vind je dat? In het Tilburgse Bijnamenboek van Karel de Beer verwijst ‘Kathedraal van Tilburg’ naar de Sint Dionysiuskerk in de Goirkestraat. Niet voor niets, het is immers het grootste kerkgebouw van onze stad. In oppervlak en inhoud overtreft de Goirkese kerk alle andere, inclusief de legendarische kerk op de Noordhoek, annex Moordhoek. De imposante kerk op ’t Goirke kent een rijke geschiedenis, heeft een fantastische inventaris en is prachtig gelegen in een oase van groen. Het is het soort bestendig groen dat je op het Heike, op de Heuvel of in de Spoorzone niet zult aantreffen.
Terwijl de Noordhoekse kerk werd afgebroken wist de Goirkese kerk in 1975 sluiting ter ternauwernood te ontlopen. Nu, vijftig jaar later, is ze volledig gerestaureerd en in alle pracht en luister hersteld. In de tussenliggende periode heeft ze inventarisstukken van andere kerken overgenomen, althans voor zover die niet naar Polen zijn gebracht. Deze vorm van zelfreparatie en hergebruik is toch wel een staaltje van duurzaamheid, om in marketingtermen te spreken.
Hoe dit project tot stand kwam
Dat is een heel verhaal, startend in de 17e eeuw, over kerkschuren en schuurkerken in de wijk Goirke-Hasselt. In die geschiedenis heeft onze ‘lieve’ heer – die woonde in het kasteel van Tilburg – een belangrijke rol gespeeld. En natuurlijk de Norbertijnen van Tongerlo (B). Terwijl de Hollanders in onze streken de scepter zwaaiden en het protestantisme staatsgodsdienst was wisten de Norbertijnen op het Goirke een heuse pastorie te bouwen. De pastoor van Tilburg verhuisde van het kasteel op de Hasselt naar zijn nieuwe onderkomen in de Goirkestraat. Van hieruit bediende hij ook de schuurkerk op ’t Heike.
Meer dan een eeuw lag het kerkelijk centrum van Tilburg dus in oud-noord. Pas in 1797 scheidde het Heike zich af en spreken we van een parochie Goirke en een parochie Heike. Een situatie die nu eigenlijk weer terug bij af is, want alle latere parochies (afscheidingen van deze twee) zijn zo goed als terug-gefuseerd tot deze twee. De spoorlijn maakt weer eens het onderscheid.
In 1839 werd de huidige kerk opgeleverd. ’t Goirke heeft er wel voor moeten strijden. De pastoors Van de Ven en Zwijsen moesten ervoor op audiëntie bij koning Willem I. Zijn zoon, de latere Willem II, kende de twee heren goed en hielp hen een handje bij hun pleidooi. Misschien was Willem enigszins onder druk gezet door hem compromitterende zaken, dat zullen we nooit weten. Willem II was ook fan van een nieuwe trend in bouwland, de Neo-gotiek. De ingenieurs van Rijkswaterstaat ontwierpen voor ’t Goirke dan ook een kerk in deze retro-stijl.
Hoewel er op ’t Goirke geen bisschop zetelt of gezeteld heeft – we kennen alleen ‘Paus Eras’ – heeft het kerkgebouw toch wel een kathedrale allure. Vermoedelijk is de Goirkese kerk ook het enige katholieke kerkgebouw in Nederland met een koninklijke vingerafdruk. Is het toeval dat haar stenen oranje van kleur zijn? Zouden we met al dat oranje-groen de kruikenmis niet beter in de Goirkese kerk doen plaatsvinden?
Grote ambities
Honderd jaar na de bouw van de kerk was ’t Goirke het centrum geworden van Tilburg als textielstad. De Goirkestraat kende immers de grootste concentratie aan fabrieken. Het aantal parochianen was ondertussen dermate gegroeid dat de kerk te klein werd. Pastoor Sprengers van ’t Goirke had grote ambities en kwam met uitbreidingsplannen. In 1938 verrees op de kruisbasiliek een gigantische, 55 meter hoge kruisingstoren met vier enorme klokken. De toren zou kort daarna ook dienst gaan doen als uitkijkpost voor de burgerbescherming. Vanwege de oorlog konden de plannen van de pastoor slechts gedeeltelijk worden uitgevoerd. Gelukkig maar, zeggen we nu, want daardoor is het monumentale middenschip intact gebleven. Het is een van de oudste voorbeelden van de Neo-gotiek in Nederland. De Goirkese kerk is een ware religieuze schatkamer.
Vandaag de dag zijn er in de kerk bij een eucharistieviering meer heiligen, die vanaf hun sokkel toekijken, dan dat er kerkbezoekers zijn. Over tien jaar is het misschien wel helemaal over, gezien de leeftijd van de meesten. Het lijkt erop dat de kerken van Goirke, Heike en Heuvel momenteel een achterhoedegevecht houden over wie het langst de heilige mis mag blijven verzorgen.
Reflectie op de toekomst
Het is daarom van belang te reflecteren op de toekomst van het kerkelijke vastgoed. Het adagium is nu ’transformeren’, in plaats van ‘slopen’, daarover is iedereen het wel eens. Maar in het geval van de Goirkese kerk is geen van beide opties aanbevelenswaardig. Dit stukje religieus erfgoed moet haar museale waarde behouden. Het gebouw zou wel een goede herberg kunnen zijn voor een stedelijke museum over de geschiedenis van katholiek Tilburg.
Als je bedenkt hoeveel bloed, zweet en tranen het in de jaren zeventig gekost heeft om deze kerk te redden; als je bedenkt hoeveel investeringen er vanaf 2008 gedaan zijn om de kerk in originele staat terug te brengen; als je bedenkt hoeveel kunstschatten deze ‘kathedraal’ herbergt, dan moet haar interieur serieus behouden blijven. Is het niet voor heilige missen dan wel voor een toekomstig Stadsmuseum. Dat laatste zou goed passen in alle nieuwe plannen en ideeën rondom de wijk ’t Goirke als centrum van het ‘Museumkwartier’.
Bij het groene evenement in de Spoorzone zomer 2026 verdampt in twee maanden tijd meer dan een miljoen euro aan gemeenschapsgeld. De marketingtaal van het organiserende consortium is natuurlijk fantastisch, maar die kan even goed worden toegepast op de kathedraal van het Goirke. Met recht, want:
”Haar constructie is een echte eye-catcher. Een ‘sky walk’ voert bezoekers langs pop-up exposities en kunstwerken die prikkelen en inspireren. Het unieke concept verbindt kunst, architectuur en duurzaamheid en gaat buiten de gebaande paden, met lef en verbeeldingskracht. Meer bekendheid van dit project zal bijdragen aan draagvlak voor transitie bij een breder publiek. De Dionysiuskerk op ’t Goirke is een uniek experiment, een radicale droom en een metafoor voor geloof in een leefbare, groene stad.”
Meer weten over dit gebouw en haar omgeving?
Bekijk het jaarproject ‘Goirkese Geheimen‘ van de heemkundekring. Een presentatie ervan vindt plaats op donderdag 19 juni 2025 in het regionaal archief, Kazernehof 75.
Luister naar de gemeentelijke podcast Toen en nu in Tilburg: het Museumkwartier, online voorjaar 2025.
Bezoek de Goirkese kerk op de Open Monumentendagen in het weekend van 13 en 14 september. Een torenbeklimming is dan mogelijk. Het thema in 2025 luidt ‘Een raam naar het verleden, een deur naar de toekomst’.
Recente reacties