Wat afwijkt moet 
weg. Het zou zomaar een stelling kunnen zijn uit een fascistisch pamflet. Het is helaas een reflex, een tweede natuur, een gewoonte die zo door en door in (bijna) alle mensen in deze samenleving zit ingebakken, aangeleerd dat niemand het door heeft.
Wat ik bedoel is het volgende: we hebben decennia lang met z’n allen geleerd hoe dingen moeten, hoe zaken georganiseerd dienen te worden, hoe er gewerkt moet worden. De mensen in deze samenleving kunnen (bijna) niet anders meer dan in systemen denken en al wat hiervan afwijkt moet weg, in de kiem gesmoord, geëlimineerd worden.
Een persoonlijke anekdote van enkele jaren geleden als voorbeeld. Na een openbaar college bij de Universiteit van Tilburg (dat heette toen nog zo, nu Tilburg University) raakte ik in gesprek met een decaan, verbonden aan de academie. Toen hij van mij leerde dat ik na de middelbare school geen opleiding meer had afgerond, drukte hij me – oprecht en met de beste bedoelingen – op het hart dat ik er toch goed aan zou doen om een diploma te behalen. Op mijn vraag wat ik dan zou leren wat ik nu niet kan, antwoordde hij: “Dan leer je in kaders denken.”
Dit speelde zich af – oh, hilariteit – in een periode waarin juist het ‘out of the box’-denken opgang maakte, waarvoor hoogopgeleiden dure cursussen volgende en waarin Tilburg het ‘Social Innovation’ uitvond waar inmiddels wat tonnen tegenaan zijn gesmeten. Maar zolang het kaderdenken, het bewandelen van geijkte paden gemeengoed blijft, zal vernieuwing en ‘out of the box’ tot in lengte van jaren in de kiem worden gesmoord.
Slechts theorie? Nee hoor, kijk om je heen en alleen al in Tilburg zijn hiervan voorbeelden te over. Het is dan ook niks nieuws, Pink Floyd zong er al over in de jaren ’70. (Welcome to the Machine – link naar YouTube)
Dit lot treft met name burgerinitiatieven. Een paar festivals, een concertzaal, een stichting, een wijkcentrum. Mensen beginnen met een idee. Een initiatief om iets te doen, op een andere manier dan gangbaar. Het begint klein en onschuldig en iedereen vindt het dan nog wel leuk. “Weer eens iets anders.” klinkt het dan vol waardering. Zo’n initiatief groeit, trekt meer belangstelling en het stijgt de initiatiefnemers een beetje boven het hoofd. Dus moeten er andere mensen bij, om te helpen. Bestuurders om te helpen sturen. Financiers om te helpen financieren.
En dan gaat het mis.
Dan komen de kaderdenkers aan boord. En dat zonder dat deze kaderdenkers er zich van bewust zijn. Integendeel, die komen aan boord met de beste bedoelingen. En zonder dat deze mensen er zelf erg in hebben sturen zij een van oorsprong origineel, innovatief en ‘out of the box’ project terug in de modderige karrenspoor van de geijkte paden. Van de consensus en de systemen en noemen dit trots een ‘professionalisering’. Wat afwijkt moet weg…
Het gevolg. Het project wordt ineens top-down bestuurd, zoals het hoort, in plaats van bottom-up, zoals de initiatiefnemers het deden. Het project wordt een subsidieslurper. Mensen verliezen hun waardering – want het is niet meer zo vernieuwend en fris zoals het vroeger was. Het project verliest draagvlak in de samenleving. En ten slotte trekken de initiatiefnemers – vrijwel altijd vrijwilligers van het eerste uur – aan het kortste eind. Hun project is ze ontnomen en om zeep geholpen; of onherkenbaar verminkt. Een instituut geworden zoals alle andere. Wat afweek is weg…
Tijd voor iets nieuws!
Vanaf dit punt gaat het verhaal weer van voren af aan. Het is als de mythologische Ouroboros die zichzelf in de staart bijt. Een vicieuze cirkel die pas doorbroken kan worden als het bewustzijn in de samenleving post vat dat deze reflex, dit verlangen om te elimineren wat afwijkt en ‘buiten de kaders gaat’, de dood in de pot is voor elk burgerinitiatief in het verleden, het heden en de toekomst.
Als Tilburg werkelijk de hoofdstad van Social Innovation wil zijn, laten we dan eens beginnen met onderkennen en afspreken dat buiten de lijntjes kleuren de nieuwe standaard moet worden.
11 reacties
Voeg die van jou toe →Het is van twee dingen twee.
De structuur biedt zekerheid en veiligheid. Een basisbehoefte
Een initiatief kan verbetering opleveren, maar, als het niet misloopt, uiteindelijk in de structuur opgenomen worden.
De top vindt het prima zolang het geen negatieve publiciteit oplevert (een enkeling daar gelaten). Het middenkader is de drager van de structuur en moet vaak de eigen positie verdedigen tegen andere kaderleden.
Aan de basis willen jonge initiatiefnemers veranderingen doorvoeren, maar zijn er ook die het prima vinden om in de veilige en comfortabele structuur te werken.
Om initiatief te laten slagen, moet je vooruit-kijken om te zien waar de belangen liggen en wie er wat bij te winnen heeft. Op doe manier kan je steun vinden voor het initiatief. Bedenk daarbij ook dat het succes van een initiatief zijn ondergang kan worden.
Gijs en Joop, rest mij de vraag: Wat doe je met de vrijwilligers van het eerste uur, ook al zijn er dat maar enkele tientallen? De mensen die een creatief initiatief hebben gevonden voor de gaten die de overheid liet vallen. Die met tomeloze inzet van eigen geld, energie en creativiteit hier een oplossing voor hebben gevonden en iets voor elkaar gekregen hebben.
Die door het succes van deze niet gesubsidieerde initiatieven via de geijkte bestuurskamers worden terugverwezen naar de systeempaden. Een plek waar creatief en innovatief omgaan met kosteloze burgerinitiatieven nog niet erg is doorgedrongen. Laat staan dat daar het samen “out of The box” denken en door communitie vorming draagvlak creatie al gemeengoed is geworden.
Waarom zouden deze pioniers van het eerste uur zich geroepen voelen om verantwoording af te leggen aan een bureaucratische overheid. Die om te beginnen al een hoop wantrouwen uitstraalt naar deze zogenaamde burgerinitiatieven.
Joop ik denk dan ook dat je met jou mening dan ook een grote groep belangeloze vrijwilligers en pioniers dan ook ernstig te kort doet. Met het non-innovatief systeemdenken zullen deze kartrekkers van het eerste uur gedesillusioneerd afhaken.
Of zou dit juist de bedoeling zijn dat succesvolle burgerparticipatie door de overheid of geijkte instituten worden geannexeerd? Of anders bij niet meewerken door ondermijning laten doodbloeden tot een marginale clubje idealisten.
Ik proef uit jou mening dan ook burgerinitiatieven prima maar dan wel met het ouderwetse systeemdenken van de overheid aan het roer. Benader zaken is met een beetje vertrouwen en weet dat er ook fouten kunnen worden gemaakt waarvan burgers kunnen leren. Overigens is burgerparticipatie slechts een enorme bezuinigingsoperatie van onze overheid.
Een kantelaar
De titel nodigde mij uit tot lezen. Ik verwachtte iets te lezen over de opkomende vreemdelingen haat predikers als Wliders c.s., met zoiets als van fascisme naar nationalisme o.i.d. Dit bleek niet het geval.
Wanneer initiatieven door managers in bureaucratische structuren verzanden is dat natuurlijk ontmoedigend. Professionaliseren als de oorzaak hiervan weg te zetten zoals in deze column, komt op mij toch wel ongenuanceerd over en dat vind ik jammer. M.i. kenmerkt professionalisering zich juist door het ondersteunen van allerlei initiatieven en is er sprake van een win-win situatie.
Nog een kleine aanvulling op mijn voorgaande reactie: Doorgaans is het niet de hoogste bestuurslaag binnen een onderneming die visionairen stelselmatig weert. Het is vooral het middle management. Ergens in hun achterhoofd weten deze lieden allemaal dat ze eigenlijk overbodig zijn voor een organisatie. Ze houden zich immers hoofdzakelijk bezig met het opstellen en handhaven van veelal overbodige/contraproductieve regels. Zij hebben er de meeste baat bij als de organisatie vrij is van out of the box denkers. “Je moet er toch niet aan denken dat jouw kader niet serieus wordt genomen”.
Beste Joop, maar dankzij het pionieren hebben we in Tilburg heel wat leuke pareltjes Noorderligt later 013, Paradox, en zelfs Traversee voorheen pater poels om er maar eens een paar te noemen, omhoog gewerkt. Waar het om gaat is dat de energie van mensen zoals o.a. Paula benut wordt om doelstellingen vanuit de gemeente te bereiken. Dat noem je tegenwoordig burgerparticipatie en helaas heb ik mogen ervaren dat het systeem juist daarmee geen raad weet. Gelukkig kunnen we via MOM Tussenheid initiatieven ondersteunen. Dus wat mij betreft kom maar op met goede ideeën
Goed stuk! ik heb ’t ook op m’n FB-tijdlijn gedeeld. Triest dat kaderdenkers zich zo verheven zijn gaan voelen en menen de waarheid in pacht te hebben. Vrijdenkers en kaderdenkers hebben elkaar nodig om de boel op de rails te houden, maar door de arrogante houding van veel “professionals” (kaderdenkers, dus) is voor “out of the box denkers” geen plek meer. Ik merk het zelf ook aan den lijve. Ik werk nu bijna 8 jaar bij het zelfde bedrijf en heb in die tijd dit bedrijf ook op deze manier zien veranderen. Van een open relatie tussen management en werkvloer is inmiddels geenszins sprake meer. Ideeën van de werkvloer worden achter je rug om gegarandeerd geblockt en op een aanmerkingen worden tegen je gebruikt (bijvoorbeeld doordat men je werk tot op de millimeter gaat controleren zodat altijd wel een foutje kan worden gevonden). De meest doorwinterde kaderdenkers op de werkvloer worden systematisch bevoordeeld. Zowel werkgerelateerd als prive (een eenvoudige vraag zoals “hoe gaat het ermee” of “heb je een fijne vakantie gehad” is inmiddels alleen aan hen voorbehouden.)
Wiet van Meel en Gijs Bax, werk aan de winkel! Leonie Verest.
Helemaal eens met deze bijdrage. Alles wat zich “binnen getrokken kaders” afspeelt verzet zich bij wat er “buiten de kaders” mogelijk is.
Wat in me opkomt:
“Daar waar de angst regeert, wint bureaucratie het van bezieling.”
AHJD Dautzenberg.
‘Het systeem’ doet altijd alles verkeerd. Niet dus. Het biedt stabiliteit, en als het goed is doordachtheid en onderlinge afstemming. En de reikwijdte van kleinschalige initiatieven is hooguit enkele tientallen of honderden mensen, de stad Tilburg alleen al telt duizenden mensen meer. Als het goed is biedt het ook kaders voor verantwoording: Tilburgers van de straat kunnen net zo goed met geld sjoemelen als bankiers, kan ik inmiddels uit eigen ervaring wel zeggen. Verder kunnen er checks and balances ingebouwd worden (b.v. een gemeenteraad), al moeten die wel bemensd worden door integere mensen. Bij veel initiatieven van onderop is rijkelijk vaag wie waar over gaat, en verantwoordelijk is als het mis gaat.
En, in alle eerlijkheid: veel van de initiatieven houden het niet lang uit, zijn slecht georganiseerd, vallen in onderlinge ruzies uit elkaar, en worden geleid door ongeleide projectielen met de nodige delusions of grandeur. De goeden uiteraard niet te na gesproken.
Al met al: ‘het systeem’ heeft bestaansrecht. Bij veel van de initiatieven van onderop is dat nog maar de vraag.
Topstuk!! De vinger op de pijnlijke plek!