Het maken van een paasverwachting is één van de moeilijkste omdat Pasen altijd in het voorjaar valt en dan is de kans het grootst dat het weer plotseling kan omslaan. Het kenmerkende voor de lente is namelijk het grillige weer en dat komt juist tot uiting op de paasdagen, vooral ook omdat die feestdagen jaarlijks op wisselende data worden gevierd.
Eerste Paasdag valt altijd op de eerste zondag die volgt op de eerste volle maan op of ná 21 maart. Dus niet standaard aan het begin van de astronomische lente omdat die ook wel eens vóór 21 maart kan vallen. De kerk is altijd uitgegaan van een vereenvoudigde berekening met de gemiddelde posities van zon en maan en 21 maart als vaste datum voor het begin van de lente. Paaszondag valt ongeveer in het midden van de jaarlijkse paascyclus en bepaalt ook wanneer de andere kerkelijke feestdagen binnen deze cyclus vallen. De regels voor het berekenen van de paasdatum werden al in het jaar 325 vastgesteld tijdens het Concilie van Nicea, maar werden aanvankelijk op verschillende manieren toegepast.
De Scytische monnik Dionysius Exiguus stelde in het jaar 525 in Rome tabellen en een rekenschema op die dankzij de pauselijke goedkeuring de overhand kregen. Dat betekent dat Pasen op zijn vroegst op 22 maart en uiterlijk op 25 april valt. Pasen 2008 viel echter op 23 maart en dat is ongewoon vroeg voor Pasen. De laatste keer dat dit gebeurde was in 1913 en de eerstvolgende keer is pas in 2160. De vroegst mogelijke datum voor paaszondag, 22 maart, is nog zeldzamer. De laatste keer dat dit gebeurde was in 1818 en de eerstvolgende keer is pas in 2285.
Dit jaar ziet de verwachting er opnieuw slecht uit. We krijgen geen Paasstorm zoals vorig jaar, maar erg prettig wordt het niet. Op deze Paaszaterdag valt het nog mee. In de afgelopen nacht en ochtend kwamen er wat buien langs, maar in de middag is het droog en verschijnen er opklaringen bij zo’n 13 graden. Door de matige wind zal het wel fris aanvoelen.
Na de neerslag komen we in onstabiele lucht terecht die gevuld is met koude lucht vanaf de poolstreken. Dit geeft ons een koele en wisselvallige Pasen. Eerste Paasdag begint nog aardig met een afwisseling van zon en wolken, maar in de loop van de dag wordt het zwaarbewolkt en gaat het regenen gevolgd door buien. Het kwik komt niet boven de 11 graden uit en dat is gewoon koud voor de tijd van het jaar. Paasmaandag geeft dezelfde temperaturen. Wel wordt de atmosfeer op het einde van de dag bijzonder koud, zo tussen de -30 en -35 graden. Over de hele dag vallen er buien en die kunnen door die diepvrieskou zelfs met een klap onweer en hagel gepaard gaan. Tussendoor zijn er ook droge momenten en laat de zon zich af en toe zien.
Vorig jaar verliep het Paasweekeinde onstuimig met op Tweede Paasdag (28 maart) een officiële zuidwesterstorm van windkracht 9. De wind piekte in de eerste helft van de middag, waarbij in IJmuiden en Vlieland windkracht 9 werd gehaald.
Daarbij trad op beide locaties zeer zware windstoten op van 113 km/u. De zwaarste windstoot werd echter op Vlieland geregistreerd waar in de loop van de middag 115 km/u werd waargenomen. En dat is bijna orkaankracht, want we spreken daarvan als de windsnelheid naar de 118 km/u gaat. De zeer zware windstoten speelden het Paasverkeer parten en in de westelijke kustprovincies kwamen meldingen van stormschade door het omwaaien van bomen. Lokaal ontstond ook schade aan gebouwen.
Eerste Paasdag was ook al niet best toen er vooral gedurende de nacht en in de vroege ochtend op veel plaatsen rond de 10 mm neerslag viel. Op tweede Paasdag was de hoeveelheid neerslag geringer. De temperatuur lag op beide dagen tussen de 13 en 14 graden. Het enige positieve was de zon die op elke paasdag meer dan vijf uur scheen.
In 2015 begon Pasen op 5 april erg koud. Vrijwel overal in het land had het licht gevroren met uitzondering van het uiterste zuidwesten en noordwesten. De koudste plek was Deelen bij Arnhem waar de temperatuur zakte tot -4,8°C en dat is bijna matige vorst. In Brabant hadden alle weerstations temperaturen tot onder het vriespunt: Gilze-Rijen -0,5°C , Volkel -1,0°C, Eindhoven -1,6°C en de laagste temperatuur van onze provincie werd in Woensdrecht gemeten waar het -2,5°C werd. Maar door de zon die meer dan 10 uur scheen liep het kwik nog op naar een graad of 12. Het was een prachtige eerste Paasdag, want het bleef droog en er stond weinig wind. Een dag later was overheerste de bewolking, maar op het einde van de middag kwamen er opklaringen. Het bleef droog bij opnieuw 12 graden.
Wat een verschil met een jaar eerder (20 april 2014) toen Pasen zeer warm startte. In de nacht was het al een graad of 10 en deze liep in de middag nog op naar 22 graden in Berkel-Enschot. Daarbij bleef het de gehele dag droog, al waren er wel wat dreigende wolken. Tweede Paasdag begon nog met mooi weer, maar al snel nam de bewolking toe waar in de avond wat lichte regen uit viel. Bij dit alles liep het kwik nog op naar 17,5°C.
Het Paasweer met andere jaren wordt nog groter als we 2013 vergelijken. Dat was namelijk de koudste Pasen sinds 1964. In De Bilt werd het op eerste Paasdag (31 maart) namelijk niet warmer dan 4,3°C en daarmee bleef het record van ’64 met 3,9°C staan. De koudste plek had Lauwersoog met slechts 2,5°C gevolgd door Hupsel met 2,8°C.
In Brabant werd het zo’n 4 graden overdag. Eerste Paasdag begon overal bitterkoud. Zo meldde Gilze-Rijen, Herwijnen, De Bilt, Deelen, Heino allemaal matige vorst van minsten -5 graden. De koudste start had Deelen waar het -7,8°C werd. Zelfs langs alle kustgebieden kwam de temperatuur onder het vriespunt. In De Bilt kon meteen het volgende paasrecord worden bijgeschreven, want de laagste minimumtemperatuur sinds 1901 werd waargenomen. Het werd namelijk -5,3°C; het vorige stond op -4,4°C geregistreerd op 23 maart 2008. Aan de grond had het zelfs streng gevroren met in Herwijnen en Heino -10 graden. Het was gewoon een winterdag op 31 maart, want overdag vielen er verspreid nog wat sneeuwbuien. De tweede Paasdag daarentegen maakte heel veel goed, want het was een stralende dag met alleen maar zonneschijn. Het kwik steeg daarbij naar de 8 graden.
Vijf jaar geleden verliep tweede Paasdag op 9 april 2012 kletsnat, met heel veel regen, waarbij meer dan 12 mm werd opgevangen in Berkel-Enschot. Temperaturen lagen met Pasen tussen de 11 en 13 graden. In 2011 beleefden we de warmste eerste Paasdag die ooit is waargenomen. Het werd zelf zomers. Met 26,0°C kwam De Bilt anderhalve graad hoger uit dan het oude record uit 1949 toen het op 17 april 24,5°C werd. De warmste plek was het midden van Brabant: Berkel-Enschot en Tilburg noteerde 27,7°C en in Gilze-Rijen werd het 27,2°C. Een dag later was het met 24 tot 25 graden nog steeds zomers warm in Brabant.
Heel ander weer in 2010 (4-5 april) die fris verliep met 11 tot 12 graden. Eerste Paasdag was daarbij licht wisselvallig met een enkele bui, maar een dag later was het droog. In 2008 sneeuwde het zelfs met Pasen en was de eerste Paasdag de koudste in 40 jaar. Met al die sneeuw van negen jaar geleden begon die dag ijskoud met ruim -4 graden en werd het overdag niet warmer dan een graad of 6. Een jaar later was het in De Bilt de warmste Pasen sinds 1984 met in De Bilt op eerste Paasdag 18,6°C. In 2009 begon deze feestdagen op veel plaatsen met onweer en bliksem. Maar de verschillen in het land waren groot: in het oosten werd 22 graden gemeten, maar in het westen kwam de temperatuur bij wind van zee op enkele plaatsen niet hoger dan 11 à 12 graden.
Door de grote spreiding over het voorjaar kan het paasweer zowel een winters als een zomers karakter hebben en dat hebben we de afgelopen jaren wel gemerkt. Op 17 april 1949 was het ook erg warm met 24,5°C in De Bilt, de op één na hoogste temperatuur van eerste Paasdag sinds tenminste 1901. De tweede Paasdag was nog warmer en in een groot deel van het land werd bij zonnig weer 25 tot 30 graden bereikt. Een warme eerste Paasdag, met een temperatuur van minstens 20 graden kwam in De Bilt sinds 1901 zeven keer voor; het laatst in 2014, 2011 en daarvoor was het 1984. Uit het paasweer blijkt ook dat het voorjaar een zonnige periode is: sinds 1901 registreerde De Bilt op eerste Paasdag in 22 gevallen minstens 10 uur zon. Opvallend is wel, dat dit steeds meer uitzondering wordt. Tussen 1978 en 2014 gebeurde dat namelijk nog maar drie keer.
In 2013 werd in De Bilt dus de laagste minimumtemperatuur gebroken van koudste eerste Paasdag sinds 1901. De laatste keer dat er zo’n record werd verbroken was in 2008: De Bilt registreerde toen op 23 maart -4,4°C. Daarvoor was 10 april 1977 het koudst toen het bij het KNMI -3,0°C was, terwijl er overdag ook sneeuwbuien vielen. Overdag was Pasen het koudst op 29 maart 1964 met in dat etmaal een maximumtemperatuur van 3,9°C. De koudste Paasdagen ooit, dat wil zeggen in drie eeuwen, had ons land in de recordkoude maart 1845. Op het Amsterdamse IJ was het ijs zo dik dat op eerste Paasdag, ook 23 maart, de eieren op het ijs werden gegeten. Ook op 31 maart 1771 was dat gelukt en zover bekend zijn dat de enige twee Paasdagen met ijs op de Hollandse waterwegen. Maart 1845 was de grootste uitzondering: alle rivieren in ons land waren bevroren. Paarden met karren en sleeën baanden een weg over het ijs. De winter hield het tot de laatste week van maart vol met herhaaldelijk strenge vorst. Vooral midden maart 1845 was het koud met -21°C in Groningen.
Een sombere, natte en koude Pasen kwam minder vaak voor. Sinds 1901 waren er 33 eerste Paasdagen waarop de temperatuur overdag de 10 graden niet haalde. Het koudst was het in 1964 toen de temperatuur met Pasen (29 maart) bij zeer somber en nevelig weer overdag plaatselijk bij 3 graden bleef steken. Op tweede Paasdag viel er in 1964 ook natte sneeuw. Ook in 1994 was dat het geval toen de zeer natte tweede Paasdag (4 april) met 20 tot 30 millimeter neerslag uitermate guur afsloot met zware sneeuwbuien, onweer en wind. Op Goede Vrijdag ondervond het verkeer ook al hinder van het weer: een felle storm met zeer zware windstoten van meer dan 100 kilometer per uur blies talloze caravans en aanhangwagens van de weg.
Sneeuwbuien met Pasen waren er ook in 1977 toen het op eerste Paasdag (10 april) in de ochtend plaatselijk 7 graden vroor. Op de ochtend van tweede Paasdag in 1982 (12 april) lag op een aantal plaatsen enkele centimeters sneeuw. Paaszaterdag 2001 was een echte winterdag: ’s ochtends vroor het licht tot matig waarna het sneeuwde. De laatste sneeuwbedekte en zeer koude Pasen hadden we in 2008 met in Vlissingen zelfs 11 cm sneeuw. Sinds 1901 begon eerste Paasdag in De Bilt 18 keer met vorst, waarvan de laatste keer in 2015. Maar op twee van dergelijke vorstdagen werd het in de middag bij zonnig weer toch nog bijna 19 graden. Dit gebeurde in 1909 en 1976.
Zoals eerder gezegd staat het voorjaar bekend om abrupte weersomslagen en ook het paasweer valt daar wel eens onder. Het opmerkelijkste voorbeeld is Pasen 1979: eerste Paasdag (15 april) had zonnig zomerweer met temperaturen tussen 20 en 23 graden en weinig wind. De tweede Paasdag was uitgesproken guur met regen en een krachtige wind, waarbij de thermometers midden op de dag amper 6 graden aanwezen. Ook in 1998 was dat op tweede Paasdag (13 april) het geval: De Bilt noteerde een hoogste temperatuur van 6 graden en er vielen talrijke winterse buien.
Prettige paasdagen gewenst.
