Het is een paar weken stil geweest sinds de gemeenteraadsverkiezingen, waarbij slechts 40,1% van de Tilburgse bevolking de moeite nam om naar de stembus te gaan. Daags na de verkiezingen is Joris Bengevoord verzocht om als informateur op te treden en met alle partijen in gesprek te gaan over een nieuwe coalitie. Joris Bengevoord was GroenLinks raadslid van 2010 tot 2017 en is tegenwoordig burgemeester van Winterswijk.
Maar na bijna drie weken informeert hij de gemeenteraad met een brief over zijn bevindingen en op maandag 11 april zal een extra raadsvergadering worden gehouden. De gesprekken vonden plaats in het Ronde Tafelhuis in Tilburg Noord en in Koningsoord in Berkel-Enschot. De opdracht die GroenLinks lijsttrekker Esmah Lahlah had meegegeven was, om te zoeken naar de mogelijkheden om een progressief en stabiel stadsbestuur te vormen.
Joris Bengevoord schrijf in zijn advies het volgende:
Tilburg en zijn gemeenschap heeft zich afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Er heeft een revival van de stad en de dorpen plaatsgevonden. Waarbij er naast aandacht voor de stedelijke inrichting de afgelopen periode veel aandacht is geweest om een steeds inclusievere stad te worden. De inwoners worden steeds trotser op hun stad en dorpen. Er zijn veel mooie resultaten bereikt denk aan de ontwikkeling van de Binnenstad en Spoorzone, maar ook Koningsoord, Tilburg investeert in Perspectief en de vele duurzame woningen die de afgelopen jaren zijn bijgebouwd.
Tilburg is met recht de zevende gemeente van Nederland, wordt door veel gemeenten als voorbeeld gezien en de stad ligt op koers. Tegelijkertijd heeft Corona diepe wonden in de samenleving geslagen, hebben veel inwoners te maken met armoede en sociale problematiek (denk onder andere aan de PACT wijken). Daarnaast liggen er grote opgaven waar het gaat om mobiliteit, wonen, duurzaamheid, kansenongelijkheid en klimaatadaptatie. En lag de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen nog nooit zo laag.
Alle partijen zijn eensgezind dat er een belangrijke opgave ligt om Tilburgers mee te laten doen aan het democratisch proces. Het vier jaar lang aandacht houden hiervoor wordt door alle partijen onderkend. Het landelijk onderzoek dat reeds wordt uitgevoerd, kan samen met de lokale data die is verzameld handvatten bieden om concrete acties te ondernemen.
Daarbij geven veel van de partijen aan dat de politiek (raad en college) maar ook de gemeentelijke organisatie, meer in nabijheid en herkenbaar moet zijn. Naast de ambitieuze agenda op stedelijke ontwikkeling, wordt door partijen breed de noodzakelijkheid gevoeld om het wijkgericht werken een impuls te geven en dit verder te ontwikkelen. Niet als doel op zich, maar om gerichter te kunnen werken aan thema’s als leefbaarheid, gezondheid, veiligheid en mobiliteit. Door het normatief werken los te laten en meer te differentiëren kan Tilburg zich ontwikkelen samen met haar inwoners en oplossingen vinden voor problematiek rondom onder andere mobiliteit en klimaatadaptatie en wonen.
De uitslag en mijn advies:
De uitslag indiceert dat Tilburg kiest voor een progressief geluid. De meeste partijen beschouwen het als logisch op basis van de verkiezingsuitslag dat GroenLinks, D66 en VVD het voortouw nemen in de verdere onderhandelingen. GroenLinks is de grootste partij geworden met 10 zetels en heeft aangeven in eerste instantie ook deze coalitie te willen onderzoeken. D66 en de VVD geven aan dat ook zij, op basis van de positie die zij van de kiezer hebben gekregen willen deelnemen aan een nieuw stadsbestuur.
Deze drie partijen hebben nog tenminste een vierde partij nodig om een meerderheid te hebben in de gemeenteraad. Daarbij heb ik mijn blik gericht op de winnaars van de verkiezingen (PvdA, 50Plus Tilburg, Lokaal Tilburg). Dat was ook logisch, omdat CDA aangaf in eerste instantie geen rol voor zichzelf te zien in het nieuwe college. De LST zou als grote(re) partij ook een kandidaat kunnen zijn, maar deze partij gaf aan ideologisch verder van GroenLinks en D66 af te staan. De SP zou inhoudelijk wel een kandidaat kunnen zijn, maar verloor 2 zetels en leverde met 2 zetels in de raad een beperktere numerieke bijdrage.
Op basis van alle gesprekken heb ik geconstateerd dat om te komen tot een progressieve en stabiele coalitie, het aantal zetels, progressieve houding en de inhoudelijke aansluiting de PvdA de meest logische vierde partij is.
Op maandag 4 april heb ik daarom een derde gespreksronde georganiseerd met GroenLinks, D66, VVD en PvdA. Deze bijeenkomst gaf naast voldoende blijk van een inhoudelijke overeenkomsten ook blijk van onderling vertrouwen. Dit maakt dat ik daarom de combinatie van deze vier partijen aan u adviseer.
Akkoord op hoofdlijnen
Veel partijen hebben aangegeven graag te willen werken aan een nieuwe bestuurscultuur (meer open en constructief) in Tilburg. Er moet een gezonde verhouding tussen coalitie en oppositie zijn, met voldoende open verhoudingen. Het experiment met ‘de constructieven’ wordt door niemand als geslaagd ervaren, ik adviseer dan ook om deze constructie niet opnieuw te hanteren.
Ook een raadsakkoord kan bij niemand op enthousiasme rekenen. Wel hebben in de verkennende gesprekken met mij diverse partijen aangegeven te willen aansluiten bij GroenLinks, D66 en VVD. Ik raad u allen aan om in de formatiefase met elkaar in gesprek te blijven. De fractie van ONS Tilburg leverde hiervoor al input aan bij mij. De partijen die gaan onderhandelen over collegedeelname hebben de verantwoordelijkheid om met de overige partijen in contact te blijven.
Anders dan in de landelijke politiek zijn lokaal de verschillen tussen partijen veel kleiner, en hoe breder een akkoord op ondersteuning kan rekenen, hoe meer het aansluit bij de wensen uit de stad. Een akkoord op hoofdlijnen wat niet op alle onderwerpen als ‘dichtgetimmerd’ ervaren wordt, kan daarmee bijdragen aan een gezonde verhouding tussen college en raad.
Agenda 013
Veel van de partijen maken gewag dat veel thema’s minder politiek zijn en over de bestuursperiode van 4 jaar heen gaan. Een akkoord geeft niet in alle gevallen hier een antwoord op. Mijn suggestie aan u is om naast het akkoord te gaan werken aan een Agenda 013. Deze agenda heeft aandacht het ‘grotere’ verhaal voor de stad. Deze dynamische agenda zou tot stand moeten komen in een samenspel tussen gemeenteraad, college, ambtelijke organisatie en de stad, waarbij naast expertise vanuit de stad er ook inspiratie van buiten de stad wordt opgezocht (zoals ook gebeurde in het traject Tilburg 2040).
Dit vehikel is niet alleen bedoeld om te komen tot een dynamische agenda, maar kan ook leiden -via de band van de inhoud- tot een betere samenwerking in de raad en tot een aanscherping van de onderwerpen waar de raad inhoud aan wil geven. Het kan daarmee de werkdruk die u ervaart dempen en meer gelegenheid geven om actief te zijn in de stad in plaats van in het stadhuis. Het verdient aanbeveling om de burgemeester, griffier en gemeentesecretaris nadrukkelijk te betrekken bij dit proces.
Vervolgproces
Op basis van de gesprekken lijkt het mogelijk om met de door mijn geadviseerde partijen tot een akkoord te komen. In dit vervolgproces past het bij de opgaves van de gemeente om ook inwoners en organisaties nadrukkelijk bij dit proces te betrekken. Ik adviseer om daarbij gebruik te maken van kennis en kunde van de griffie.
Daarnaast valt op dat financiële uitgangspunten (financiële normen) onvoldoende zijn doorleefd. Het zou goed zijn om ook de corporate controller en accountant bij de totstandkoming van het akkoord te betrekken en tot een (aanzet tot een) financieel afwegingskader te komen. Afsluitend heeft de gemeentesecretaris gepleit voor een uitvoeringstoets. Dit om te voorkomen dat ambities zich opstapelen en de gemeentelijke organisatie (in de hele keten) deze ambities niet kan omzetten in concrete acties. Dit zal mogelijk ook onder uitputting voorkomen en leiden tot realistisch begroten. Ik wil u het toepassen van deze uitvoeringstoets op het akkoord van harte aanbevelen.
Tot zover mijn advies en noties. Ik wil Stijn van Rooij danken als mijn adviseur. Ik dank u nogmaals voor het in mijn gestelde vertrouwen, het was een eer om uw informateur te zijn.
6 april 2022
Joris Bengevoord
