Het weer met de kerstdagen wordt altijd veel besproken tijdens de vele diners die plaatsvinden. Dat begint vaak al een paar weken van tevoren met de meest gestelde vraag: krijgen we een Witte Kerst? Daarom een overzicht van het kerstweer door de jaren heen.
We beginnen met vorig jaar, waarbij de kerst precies tussen twee stormdepressies viel. Daardoor was het zowel voor als na de kerstdagen onstuimig met veel regen en wind. We zagen het aan de barometer die in de nacht van 24 op 25 december daalde naar 983 hPa en dat is zeer laag. Maar tijdens de feestdagen zelf was het best aardig weer. Het werden zelfs de beste dagen van die week. Na de storm in de nacht van 23 op 24 december (IJmuiden meldde een zware storm, windkracht 10, en Vlieland had windstoten van orkaankracht met 119 km/u) was het uitwaaien richting kerstavond. Zowel op eerste als tweede kerstdag nam de wind steeds meer af en het bleef droog. Af en toe zagen we zon nog doorkomen en de temperaturen lagen tussen de 7 en 9 graden. Na de kerst kregen we de volgende storm over ons heen met veel regen en wind.
In 2011 en 2012 overheerste de bewolking, waaruit wat regen of een enkele bui viel en de temperaturen schommelden rond de 10 graden. De zon liet zich af en toe zien, maar het grijze weer overheerste. Twee jaar geleden speelde de wind ook een rol en was matig tot vrij krachtig, vooral op eerste kerstdag. Sinds 2010 zijn de kerstdagen zacht verlopen, want daarvoor was het koud.
Wat een contrast dan ook met vier jaar geleden: een échte Witte Kerst en de mooiste ooit met 16 cm aan sneeuwdek bij een temperatuur van rond het vriespunt overdag. Die sneeuw viel overigens ruim een week van te voren. Berkel-Enschot registreerde in de avond van 19 december 2010 al 14 cm wat uitgroeide tot maximaal 16 in de ochtend van 24 december. Op 23 en 24 december sneeuwde het langdurig in vooral het zuidoostelijk deel van het land. Op veel plaatsen viel 5 tot soms ruim 10 cm sneeuw extra wat daar een sneeuwdek opleverde van 30 tot 40 cm. De stevige wind veroorzaakte plaatselijk stuifsneeuw en veel overlast. Kerst verliep in het grootste deel van het land wit. In De Bilt was het daarmee de achtste witte Kerst sinds 1901. Nadeel was wel dat de grens tussen vorst en dooi tijdens kerst 2010 over het land pendelde wat leidde tot gladheid door ijzel en winterse buien.
Net als in 2010 mocht 2009 ook een Witte Kerst bijschrijven alleen was deze zeer omstreden. Het was ontzettend spannend of het toen ging lukken. Dat kwam niet alleen door de invallende dooi, maar vooral door het criteria waarop gemeten moesten worden. De meesten gingen ervan uit dat de waarnemingsperiode voor een Witte Kerst ligt tussen 7.00 uur op eerste kerstdag en 19.00 uur op tweede kerstdag. Indien dit inderdaad aangehouden zou worden zou het niet gehaald zijn. In ieder geval zeker niet in Berkel-Enschot, waar op het einde van middag sprake was van een gebroken sneeuwdek. De officiële criteria van het KNMI die geldt voor een Witte Kerst is dat alleen op beide kerstochtenden er een gesloten sneeuwdek moet zijn. In de ochtend van tweede kerstdag lag er in onze regio nog een gesloten sneeuwdek van 1,5 cm. Aangezien daar op eerste kerstdag ook al 6 cm lag, kon ook Berkel-Enschot in 2009 toch een Witte Kerst bijschrijven.
Een mooie kerst was het echter niet in 2009. In de kerstnacht trad vooral in de noordoostelijke helft van het land gladheid op door ijzel. Op de ochtend van eerste kerstdag werd het in vrijwel het hele land glad door opvriezing en sneeuw. Een gebied met sneeuwval trok op de ochtend van eerste kerstdag over het land zodat velen wakker werden met sneeuw. Dat leverde opnieuw een aantal centimeters sneeuw op. De sneeuw ging over in regen waarna het in een groot deel van het land geruime tijd regende (Tilburg 11 mm). Op tweede kerstdag was het zonnig, maar gladheid in de ochtend zorgde opnieuw voor problemen.
Rond de kerst treedt normaal gesproken een stijging van de temperatuur op, wat ook wel kerstdooiweer wordt genoemd. Zo was in 1977 de vooravond van kerst voorjaarsachtig met in ons land temperaturen van 15 à 16 graden. Meestal ligt de temperatuur op deze dagen tussen 5 en 10 graden en sinds 1901 werd het in De Bilt op de eerste kerstdag vijftien keer minstens 10 graden. Zoals in 2002 toen De Bilt op 25 december 11,1°C noteerde en een dag later werd het zelfs 11,2°C. In 2012 en 2011 was het respectievelijk 10,5°C en 10,6°C. De warmste eerste kerstdag sinds die tijd beleefden we in 1997 toen in De Bilt een temperatuur van 12,8°C werd gemeten; in Woensdrecht en Oost-Maarland werd het zelfs 14,5°C. De warmste beide kerstdagen hadden we in 1974 met 11,5°C op de eerste en 12,1°C op de tweede.
Kerstdagen met vorst zijn in de minderheid: tien keer bleef het in De Bilt sinds 1901 op eerste kerstdag de hele dag vriezen, terwijl tweede kerstdag veertien maal een zogenaamde ijsdag was. Zeven keer waren allebei de kerstdagen ijsdagen, het laatst in 1970. De laatste Witte Kerst, met op beide dagen een aaneengesloten sneeuwdek in De Bilt, maakten we dus in 2009 en 2010 mee; het was de zevende en achtste Witte Kerst sinds 1901. In 1985, 1986, 1993, 1995, 2000, 2001 en 2005 viel slechts op één van beide feestdagen sneeuw, die snel weer verdween.
Strenge vorst is in de laatste ruim 45 jaar met kerst niet voorgekomen. De laatste keer gebeurde dat in 1964: in De Bilt werd op eerste en tweede kerstdag respectievelijk -11,6°C en -12,2°C gemeten, maar overdag kwam het kwik boven nul uit. Bovendien viel toen 10 tot 15 centimeter sneeuw en voor het vierde achtereenvolgende jaar kon er met kerst op natuurijs geschaatst worden. Voor schaatsers was vooral 1961 fraai: op beide kerstdagen bleef het enkele graden vriezen bij zonnig weer met weinig wind en het ijs lag er goed bij. Ook toen begonnen beide kerstdagen met strenge vorst. In 1938 ging Nederland met kerst massaal op de schaats: het vroor matig tot streng, de zon scheen volop en er lag een dik pak sneeuw. De temperatuur kwam toen in De Bilt op tweede kerstdag niet hoger dan -4,8°C, de laagste middagtemperatuur ooit met kerst gemeten.
In 1994 was kerst voor het eerst in bijna tien jaar winters met ’s ochtends matige vorst. Die kerst is de geschiedenis ingegaan als Gladde Kerst. Vooral op de avond van eerste kerstdag viel regen op een bevroren ondergrond (ijzel) waardoor de wegen ijsbanen werden. Zo’n spekgladde kerst hadden we ook in 1933, maar toen waren de gevolgen natuurlijk minder ernstig door weinig verkeer: uit de drie grote steden werden honderd ongevallen gemeld. Met kerst 1994 was het aantal ongevallen niet te tellen en vielen er twaalf doden en tientallen gewonden. De weinige sneeuw die met kerst 1995 viel gaf ook aanleiding tot verschillende ongevallen.
Met kerst 1996 viel wat sneeuw, maar toen maakte de temperatuur het heel bijzonder; in het zuiden vroor het 10 graden. Het jaar daarop was eerste kerstdag met 12 tot 14 graden recordwarm en ook in 1998 waren de kerstdagen met 10 tot 12 graden heel zacht. In 1999 werden we in de kerstnacht wakker geschud door onweer met in totaal 12 donderslagen, waarbij de luchtdruk bijzonder laag was: 987 hPa. In de loop van eerste kerstdag zakte deze nog verder weg tot 982 hPa.
In het jaar 2000 hadden we een perfect weerscenario voor de kerst: op kerstavond ging het lichtjes sneeuwen en dat ging bijna de gehele nacht door wat op ’s morgens op eerste kerstdag leidde tot een dun sneeuwlaagje van een halve centimeter. Daarna smolt de sneeuw op veel plaatsen weg, waardoor er tijdens die kerstdagen geen aaneengesloten sneeuwdek ontstond en dan mochten we ook niet spreken van een Witte Kerst. In 2001 viel op 24 december ook sneeuw; helaas was deze ’s avonds weer snel verdwenen. Maar twee dagen later, op tweede kerstdag, was het raak: het sneeuwde de gehele dag wat resulteerde in een sneeuwdek van 4 cm!
Twaalf jaar geleden hadden we in het midden van Brabant een zeer zachte Kerst, waarbij de temperaturen op beide feestdagen nog opliepen naar meer dan 11 graden. Daarnaast was het bewolkt en viel er wat motregen. In 2004 verliepen beide kerstdagen droog. Eerste kerstdag was zwaar bewolkt en later kwam de zon er goed door bij 6 graden. De tweede kerstdag was een groot verschil in delen van Brabant. In het oosten bleef het de gehele dag mistig bij temperaturen rond en soms zelfs onder het vriespunt. Het midden en westen waren alleen ’s morgens mistig, maar daarna scheen de gehele middag de zon bij 2 tot 3 graden. Deze plaatselijke weersomstandigheden leidden tot vele ongelukken en files rond Den Bosch en Eindhoven.
Dit jaar zien we dat, na een periode met zacht weer van meer dan 10 graden, het een stuk kouder wordt. En dat gaat niet zonder slag of stoot. Op eerste kerstdag komen vanuit het noordwesten buien opzetten die fel zullen zijn, waardoor het guur zal aanvoelen. Daarbij kunnen hagel en onweer voorkomen. Temperaturen dalen van 7 graden op eerste kerstdag tot een graad of 5 op tweede kerstdag. Maar dat is nog niet alles. In de nacht van 25 op 26 december gaat het flink opklaren, waardoor de temperatuur onder het vriespunt. Als we dan in de ochtend van tweede kerstdag bij zonsopkomst de gordijnen open doen zien we een winterrijk tafereel. De kans is groot dat het helemaal wit zal zijn. Niet van de sneeuw, maar van de rijp van de vorst. Vervolgens krijgen we een prachtige 26e december voorgeschoteld met flink wat zon.
Tenslotte wens ik iedereen weergaloze kerstdagen toe!!
Bron: KNMI, Weeronline en Jean-Paul Korst
23 december 2014
