Veel mensen die in de afgelopen jaren hun werk zijn kwijtgeraakt, hebben te maken gekregen met het UWV. Het UWV is voor velen inmiddels niet de meest geliefde overheidsinstantie, vanwege de onverbiddelijkheid wanneer iemand een ‘foutje’ maakt. Informatie een dag te laat of verkeerd doorgeven is een strafbaar feit en wordt per definitie bestempeld als fraude. Het UWV controleert of een uitkeringsgerechtigde zich aan zijn plichten houdt en wie dat niet goed doet krijgt tijdelijk minder of geen uitkering en/of een boete.
De Tweede Kamer heeft eind 2012 een commissie ICT-projecten in het leven geroepen die onderzoek moest doen naar de kosten van ICT-projecten van de landelijke overheid. Deze commissie werd gevormd door Tweede Kamerleden: Ton Elias (VVD, voorzitter), Paul Ulenbelt (SP, ondervoorzitter), Manon Fokke (PvdA), Hanke Bruins Slot (CDA) en Paul van Meenen (D66). De commissie werd bij dit onderzoek geholpen door Policy Research Corporation Nederland B.V., een bedrijf dat gespecialiseerd is in het oplossen ingewikkelde organisatie-problemen.
In april 2014 zijn er hoorzittingen gehouden met mensen die betrokken zijn geweest. Uit het vernietigende rapport dat deze commissie in oktober 2014 heeft uitgebracht, blijkt ook dat het UWV het zelf niet zo nauw neemt met het verplicht verstrekken van volledige informatie en de vereiste termijnen.
Eén van de onderzochte ICT-projecten betreft namelijk de website en het systeem achter Werk.nl van het UWV, waarmee elke werkloze zijn/haar sollicitatie-activiteiten moet bijhouden en waarmee ook de (Bijstands-)uitkering moet worden aangevraagd op het moment dat de WW-uitkering afloopt. De casus Werk.nl werd eind februari 2013 toegevoegd aan dit onderzoek en de commissie heeft op dat moment van het UWV alle informatie gevraagd over dit ICT-project, zoals over leveranciers en kosten.
Een jaar later, begin 2014 had het UWV de gevraagde informatie nog niet naar de commissie gestuurd. De aanlevering van stukken door het UWV voor het onderzoek verliep voor de casus Werk.nl van begin af aan zo slordig en chaotisch dat de commissie een brandbrief stuurde aan de Minister van SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid).
Citaat uit de brandbrief: “De commissie constateert dat zij voor het verdiepingsonderzoek ontijdig, incompleet, en op bepaalde punten foutief is geïnformeerd en dat zij bovendien is verzocht een groot gedeelte van de stukken als vertrouwelijk te behandelen. Op deze wijze kan de commissie haar parlementaire onderzoeksrecht niet naar behoren uitoefenen en met zekerheid stellen of haar beeld van Werk.nl compleet is en/of op correcte informatie berust.
Bovendien vraagt de commissie zich af wanneer de toestroom van relevante stukken definitief is afgerond zodat de commissie haar werkzaamheden kan voortzetten. Indien deze gang van zaken niet uit een onjuiste bejegening van een verzoek uit een parlementaire onderzoekscommissie voortkomt, wat is dan uw reactie op de voor de hand liggende conclusie dat de commissie bewust tijdige, correcte, bruikbare en kritische informatie wordt onthouden?“
Hierop ontving de commissie een reactie van de Minister van SZW met een verontschuldiging en een verklaring voor deze gang van zaken. Uit deze reactie trok de commissie de conclusie dat het Ministerie van SZW, dan wel het UWV de projectadministratie niet op orde heeft en dat er gebrek aan focus is. Bovendien lijkt bij SZW en het UWV het besef te ontbreken dat de kans groot is dat een departement vroeg of laat verantwoording moet afleggen over een project.
De situatie werd erger gemaakt door Bruno Bruins, bestuursvoorzitter van het UWV, doordat deze per telefoon contact opnam met Policy Research met de vraag of er even een gesprek kon worden geregeld met de onderzoekscommissie. Bruno Bruins was bang dat de commissie zou denken dat het UWV expres informatie achterhield en wilde de commissie op andere gedachten brengen. (Rapport, pagina 27)
Twee jaar onderzoek en vele informatieverzoeken verder kan de commissie ICT-projecten niet anders dan de conclusie trekken dat de overheid haar informatie niet op orde heeft. De commissie heeft informatie regelmatig te laat, incompleet en in sommige gevallen zelfs met fouten ontvangen. Afdelingen van de overheid hebben hun (digitale) archieven niet op orde, lijken zich in sommige gevallen niks aan te trekken van de wettelijk vereiste bewaartermijnen, en het is op z’n zachtst gezegd opvallend dat in sommige gevoelige kwesties er zelfs helemaal geen documentatie voorhanden is.
In de Grondwet is vastgelegd dat de Tweede Kamer (en ook de Gemeenteraad als het gaat om een gemeentelijke kwestie) het recht heeft om onderzoek te doen en dat iedereen die daarom gevraagd wordt, daaraan moet meewerken en dat alles wat uit een onderzoek bekend wordt openbaar is. Andere wetten of afspraken over vertrouwelijkheid tellen dan niet meer mee. Uit de ervaringen van de commissie ICT-projecten blijkt nu dat sommige ministeries en overheidsorganen, zoals het UWV, maar ook sommige bedrijven die zaken doen met de overheid, proberen om hier onderuit te komen.
Het UWV stelt harde eisen aan mensen die een uitkering ontvangen of aanvragen en dreigt met strafkortingen, boetes en aangifte bij het Openbaar Ministerie, maar past deze eisen niet op zichzelf toe.
