Van de chaos en de liefde

Armoede. Steeds meer mensen, ook in Tilburg, kunnen niet of nauwelijks meer rondkomen van hun inkomen. Zonder dat ze daar zelf schuld aan zijn of iets aan kunnen doen. De crisis is de oorzaak, wordt gezegd. Alsof die ‘crisis’ een zelfstandig denkend en handelend onbedwingbaar monster is. Bovendien: over welke crisis hebben we het? Over de bankencrisis, de economische crisis, de klimaatcrisis, de energiecrisis, de sociale crisis, de crisis van het verlies van vertrouwen in politiek en democratie, de voedselcrisis, de crisis in het Midden-Oosten? Ik ga niet meer mee in dat crisisdenken. Aan armoede (én aan systeemcrises) liggen namelijk politieke keuzes ten grondslag.

Keuzes gemaakt door politici en bestuurders die het belang behartigen van winstmaximalisatie door en voor banken en multinationals en hun aandeelhouders. En die deze eenzijdige keuze verdedigen door te zeggen dat als het goed gaat met banken en multinationals, de economie goed zal gaan en ook “de maatschappij”. Want dan worden er banen en welvaart gecreëerd en zo. Het zogenaamde trickle-down-effect. Dat nog nooit is bewezen en niet blijkt te bestaan.

Het tegenovergestelde bestaat wel: Het trickle-up-effect. Dat is de opbrengst van alle bezuinigingen op overheden, uitkeringen, zorg, welzijn, onderwijs, het midden- en kleinbedrijf die nodig werden geacht om de banken die zichzelf in nood hadden gebracht daar weer uit te helpen. Het is de opbrengst van alle privatiseringen van nutsbedrijven als spoorwegen, posterijen, energieleveranciers, de bus, zorginstellingen etc. Het is de opbrengst van de belastingvrijstelling voor grote bedrijven.

Al die opbrengsten komen in de zakken terecht van die banken en multinationals die de crises veroorzaakten en in stand houden. Omdat het wel lekker is: die verzwakte overheden die geen hindermacht meer vormen. En krachteloze burgers die al hun energie moeten aanwenden om te overleven en dus geen tijd hebben om de praktijken van Big Corporate en Big Politics kritisch te volgen. Dus als je armoede wilt bestrijden, moet je niet de crises bestrijden. Maar de mensen die de foute keuzes maken.

Armoede dus. De kunstenares Tinkebell deed afgelopen zondag de jaarlijkse Peerke Donderslezing over armoede. Ze was de eerste niet-politicus. Prompt haakte een van de sponsoren, de Jacques de Leeuwstichting, af omdat Tinkebell controversieel zou zijn. Als je als Big Corporate-weldoener (Jacques de Leeuw is eigenaar van Audax) het controversieel vindt dat iemand aandacht vraagt voor wereldproblemen, dan klopt dat wel. Dat je als zelf benoemd mecenas het frank en vrij bespreken van die wereldproblemen lastig vindt en dus je geld terugtrekt voor de lezing, klopt natuurlijk niet. Dat is armoede, zou Tinkebell zeggen.

Tinkebell noemde nog meer voorbeelden van armoede, naast de voor de hand liggende honger en geldgebrek. Het opraken van fosfaat in de grond, waardoor we straks de wereldbevolking niet meer kunnen voeden. Dat dit fosfaat opraakt omdat we steeds meer vee steeds meer poep laten produceren en die wegspoelen in plaats van de fosfaat en andere waardevolle grondstoffen eruit terug te winnen. Terwijl we tegelijk volop kunstmest gebruiken om de bodem weer effectjes vruchtbaar te maken. Dat we het platteland vol zetten met veestallen en veel te veel vlees produceren alleen omdat er een steeds kleinere elite goed aan kan verdienen. Allemaal armoede.

Tinkebell noemde ook het uitzetten door staatssecretaris Teeven en zijn mensen van Renate, het achtjarige Georgische meisje met acute leukemie dat in Nederland broodnodige zorg die haar had kunnen redden werd onthouden. Renata overleed enkele weken geleden. Dat is armoede, zei Tinkebell. Net als het goedpraten van het Nederlandse handelen door PvdA-leider Spekman. Het publiek in de uitverkochte. Nieuwe Vorst was muisstil tijdens Tinkebells lezing, bijna lamgeslagen door alle terechte voorbeelden van armoede die de revue passeerden. Armoede is immers zoveel meer dan alleen honger en geldgebrek. Onze Tilburgse heilige en inspirator Peerke Donders wist dat tweehonderd jaar geleden al toen hij in Suriname uitgestoten zieken ging verzorgen en daar uiteindelijk zelf ook aan ten onder ging.

Wie ook weet van armoe en ellende, is ons aller Zjef Naaijkens die zondagmiddag voor aanvang van Tinkebells lezing met een brok in zijn keel vertelde waarom hij zijn hele leven al opkomt voor mensen die het moeilijk hebben. Hij en zijn vrouw Loutje bieden via hun stichting Raakveld creatieve dagactiviteiten voor mensen met een beperking die het extra moeilijk hebben omdat ze niet passen in de door doorsnee mensen bedachte structuren van zorginstellingen. Zjef en Loutje passen daarvoor de methode toe van “de chaos en de liefde”. De enige methode die uiteindelijk werkt, volgens mij. En waarmee Zjef op zijn beurt mij een brok in de keel en vochtige ogen bezorgde.

Ook armoede: de jonge popmuzikant van de Rockacademie die een middle of the road dertien in een dozijnpopdeuntje speelde om de lezing op te leuken (alsof dat nodig was) en vertelde dat hij best begaan was met de wereld maar dat dat niet ten koste moest gaan van zijn carrière. En volgens hem geldt dat voor al zijn medestudenten. Godsamme, Bertus Borgers, laat je dat zomaar gebeuren? Kies je met je Rockschool echt alleen voor commercie? Waar is het artistieke engagement, de betrokkenheid bij de wereld van kunstenaars? Gelukkig hebben we Tinkebell dan nog tenminste. Jezus.

Deze week had ik een goed lang gesprek met een medegedrevene. Over armoede. We dronken koffie in een huis in een van de armste, probleemvolste wijken van Tilburg, de Kruidenbuurt. En we bespraken mogelijke structurele oplossingen voor armoede. Die uiteindelijk allemaal te maken hebben met empathie, inlevingsvermogen. Momenteel verder te zoeken dan ooit. Oh ja, en we spraken over het basisinkomen. Omdat invoering daarvan eigenlijk de enige structurele oplossing voor armoede lijkt te zijn. Maar hoe krijgen we alle politieke en bestuurlijke schapen over de dam? Big Corporate en Big Politics, de twee handen op een buik, zullen zich hevig verzetten.

Ik ga dit weekend nog maar eens naar Peerke’s plek, bij mij achter. Voor inspiratie. Om weer eens te ervaren hoe arm hij en zijn familie zijn geweest in dat piepkleine koude wevershuisje. Om een kaarsje te branden voor Peerke en voor ons pap die me de noodzaak leerde om op te komen voor armen, stemlozen, rechtelozen. Om weer eens de kruisweg te lopen van die andere strijder tegen armoede en onrecht. En dan drink ik een Belgisch biertje in het café ernaast. Om hun aller leven en boodschap te vieren.

Veerle Slegers is internationalist, taaltrainer en vertaler in Portugees, Spaans, Engels en Nederlands met haar eigen bedrijf: Comunicamos. Daarnaast is ze lid van de Provinciale Staten van Brabant en bestuurslid van het Brabants Natuurmuseum. Om de week publiceert zij een column op Tilburgers.